Bescherm jezelf lekker tegen UV-straling… met tomaten, granaatappels en chocolade!

Wie zichzelf tijdens de zomer optimaal wil beschermen tegen de zon dient altijd beschermende kleding te dragen en zonnebrandcrèmes met hoge beschermingsfactor te gebruiken. In deze blog leer je welke aanvullende maatregelen je kunt nemen om je huid te beschermen tegen de schadelijke gevolgen van UV-straling.

Een kennismaking met ultraviolette straling

Vroegtijdige huidveroudering ontstaat door blootstelling van de onbeschermde huid aan zonlicht. Ongeveer 80% van alle huidveroudering is het directe gevolg van blootstelling aan ultraviolet licht (UV). De overige factoren die huidveroudering bevorderen zijn sigarettenrook, fijnstof in de lucht, infrarode straling en ondervoeding.

Huidschade door zonlicht ontstaat als gevolg van diverse processen, waaronder ontstekingen, oxidatieve stress en afbraak van extracellulair matrixmateriaal, en hebben uiteindelijk huidkanker tot gevolg. Blootstelling aan de zon wordt beschouwd als de belangrijkste risicofactor voor zowel niet-melanome als melanome huidkanker.

Ultraviolette straling van de zon (UVR) kan op basis van golflengte worden onderverdeeld in drie categorieën: UVA (320-400 nm), UVB (280-320 nm) en UVC (<280 nm). Korte golfstraling (UVC) en een groot gedeelte van de UVB straling worden geabsorbeerd door de ozonlaag en atmosfeer en bereiken de aarde dus niet om levende organismen te beschadigen. UVB stralen met een langere golflengte maken slechts voor 5-10% deel uit van de atmosferische UVR, maar desondanks kunnen ze de huid  op allerlei manieren belasten en beschadigen: ze verzwakken het immuunsysteem van de huid, bevorderen oxidatieve stress, verouderen de huid en zijn een risicofactor voor allerlei huidziekten, waaronder huidkanker. UVB wordt bijna geheel geabsorbeerd in de epidermis (buitenste laag) van de huid, maar UVA bereikt tevens de onderlaagse huidcellen. De huid wordt voor het grootste gedeelte (bijna 90%) blootgesteld aan UVA straling. Huidveranderingen die het gevolg zijn van blootstelling aan zonlicht, zoals een ruwe huid, dunne rimpels, pigmentatievlekken en verlies van elasticiteit worden voornamelijk veroorzaakt door UVA. Men vermoedt dat UVA de huid met name beschadigt doordat het de aanmaak van zogenaamde reactieve chemische stoffen (ROS) bevordert.

Beschadigingen aan de buitenste laag van de huid kunnen al binnen 2 uur na blootstelling aan UV-straling ontstaan. Intracellulaire oedeem (vochtophoping) kan 16-18 uur na de blootstelling worden vastgesteld, en intercellulaire oedeem na 30-48 uur.

Gezien bovenstaande effecten van zonlicht is het zeer verstandig om de huid altijd goed te beschermen met zonnebrandcrème met een zeer hoge beschermingsfactor (‘sunblock’). Ook op bewolkte dagen dien je voorzichtig te zijn, want ca. 80% van alle UVR straalt gewoon door de wolken heen.

Wat zijn ROS en antioxidanten precies?

Het menselijk lichaam gebruikt zuurstof voor stofwisselingsprocessen. Tijdens deze normale stofwisselingsprocessen worden soms vrije radicalen geproduceerd in het lichaam, maar deze kunnen ook van buitenaf het lichaam binnendringen, bijvoorbeeld via UVR.

Samenvattend is een vrije radicaal een atoom of een groep atomen die over minimaal één niet-gepaarde elektron beschikt in de buitenste schil. Een elektron die niet gepaard is, is erg onstabiel en zeer reactief. Een vrije radicaal die aan zuurstof gekoppeld is wordt meestal een reactieve zuurstofverbinding (ROS) genoemd. Een vrije radicaal steelt een elektron van een naastgelegen molecuul, en waarna er daar een nieuwe vrije radicaal wordt gevormd. De nieuwgevormde vrije radicaal steelt op zijn beurt een elektron van een andere molecuul, en dit proces herhaalt zich telkens opnieuw waardoor een soort kettingreactie ontstaat. Als dit proces niet wordt gestopt door antioxidanten vinden er oxidatieve beschadigingen plaats.  ROS beschikken over de enorme kracht om vitale biologische systemen te beschadigen en vormen een spil in het verouderingsproces.

Oxidatieve stress is een stofwisselingstoestand waarbij de aanmaak van vrije radicalen groter is dan de kracht van het lichaam om ze uit te schakelen en zo schade aan het lichaam te voorkomen.

Een antioxidant is een stof die, als het in lagere concentraties aanwezig is dan oxideerbare substraten, de oxidatie van de desbetreffende substraten significant kan afremmen of zelfs voorkomen. De term antioxidant is een algemene naam voor alle elementen van het zogenaamde antioxidant verdedigingssysteem. Deze elementen worden ook vaak vrije radicalenvangers, ketenterminatoren of reductanten genoemd. Het antioxidant verdedigingssysteem beschermt alle cellen in het lichaam tegen oxidatieve stress.

Vrije radicalen kunnen DNA, RNA en eiwitten beschadigen, waarbij ze in belangrijke mate bijdragen aan celafbraak en het ontstaan van ziektes. Antioxidanten neutraliseren vrije radicalen door één van hun eigen elektronen af te staan, waardoor de eerder uitgelegde kettingreactie een halt wordt toegeroepen. Antioxidanten bestrijden vrije radicalen op verschillende manieren: ze kunnen vrije radicalen of hun voorlopers vernietigen, de aanmaak van vrije radicalen afremmen, enzymactiviteiten bevorderen, oxidatieve schade repareren en de reparatie van enzymactiviteiten stimuleren.

Onder normale omstandigheden kan het antioxidant verdedigingssysteem in het menselijk lichaam prima de strijd aan met de natuurlijke productie van vrije radicalen. Het lichaam produceert diverse antioxidant enzymen, inclusief superoxide dismutase, catalase en glutathione peroxidase, die allen vrije radicalen neutraliseren. Deze enzymen kunnen echter alleen goed functioneren als het lichaam over voldoende selenium, koper, mangaan en zink beschikt. Daarnaast gebruikt het lichaam vitamines die zelf als antioxidanten fungeren: vitamine C, vitamine E en vitamine B2.

Klinische onderzoeken hebben aangetoond dat een combinatie van antioxidanten, zoals samenstellingen die selenium, zink en vitamine E bevatten, kunnen helpen om schade als gevolg van UV-straling te verminderen.

Polyfenolen ter bescherming tegen oxidatie

Ook polyfenolen hebben aantoonbare antioxidatieve eigenschappen. Het exacte mechanisme dat hierachter steekt wordt momenteel uitvoerig onderzocht en is nog niet helemaal duidelijk. Polyfenolen (voorheen vitamine P genoemd) zijn plantaardige secundaire stofwisselingsproducten die verantwoordelijk zijn voor onder andere de groei, pigmentatie, lignificatie, bestuiving en allelopathie. Tot op de dag van vandaag hebben onderzoekers duizenden polyfenolen geïdentificeerd, en vele honderden daarvan zijn gevonden in eetbare planten.

Lycopeen is een veelbelovende polyfenool die het lichaam kan beschermen tegen de schadelijke effecten van zonlicht. De stof zit vooral in tomaten en tomatenproducten, en het is aangetoond dat deze het meest effectief is van alle carotenoïdes. Klinische onderzoeken hebben aangetoond dat tomatenpuree (vermengd met olie) bescherming biedt tegen acute en mogelijk ook lange termijnschade door zonlicht.

Lycopeen is de krachtigste carotenoïde antioxidant en de carotenoïde die het meest voorkomt in menselijk plasma, diverse weefsels en de prostaatklier. De belangrijkste voedselbronnen van lycopeen zijn tomatenproducten, zoals tomatensaus, tomatensoep, ketchup en uiteraard rauwe tomaten. Daarnaast zit het ook in watermeloen, roze grapefruit, guave en papaja. Lycopeen staat erom bekend dat het een lipofiele molecuul is, wat betekent dat het zeer goed opneembaar is in combinatie met vetten, zoals bijvoorbeeld plantaardige olie. Om die reden kun je een tomatensalade het beste op smaak brengen met extra vierge olijfolie, en ook zongedroogde tomaten in olie en tomatenpuree zijn een prima keuze.

Klinische onderzoeken waarbij granaatappel extract werd gebruikt laten zien dat deze vrucht de bruining van de huid afremt en zo schade als gevolg van UV straling tegengaat.

De antioxidatieve eigenschappen heeft de granaatappel te danken aan de samenstelling van polyfenolen, waaronder vetzuren, punicalagines (granaatappel ellagitannines), gehydrolyseerde tannines, ellaginezuur en anthocyanen, delfinidine, cyanidine en pelargonidine. Ellagitannines vormen de belangrijkste groep polyfenolen in granaatappels en granaatappelsap (vers gemaakt van het fruit, de vliesjes en zaden) en bevatten meer dan 90% van alle antioxidanten. Onderzoekers hebben ontdekt dat de polyfenolen in granaatappel een lage biobeschikbaarheid hebben; men vermoedt daarom dat de gezondheidseffecten van granaatappel vooral het gevolg zijn van de metabolieten en niet van de stoffen die in het fruit zelf zitten.

Het is aangetoond dat regelmatige consumptie van groene thee en polyfenolen afkomstig van groene thee, met name epigallocatechin-3-gallate (EGCG), ook een positief effect heeft op de bescherming van de huid tegen UVR.

In één klinisch onderzoek werd bovendien aangetoond dat de dagelijkse consumptie van slechts 20 gram chocolade die rijk is aan polyfenolen (zoals rauwe chocolade) de ertythema (roodheid van de huid als gevolg van zonverbranding) significant vermindert.

Praktische aanbevelingen

• Bescherm je altijd tegen UVA en UVB straling, bijvoorbeeld met zonnebrandcrème en beschermende kleding
• Voeg vloeibare vitamine A en E toe aan je zonnebrandcrème
• Drink dagelijks groene thee
• Voeg de volgende lycopeenrijke voedingsmiddelen toe aan je voedingspatroon: zongedroogde tomaten in olie, rauwe tomaten aangemaakt met een plantaardige olie, watermeloen, roze grapefruit, guave en papaja
• Voeg de volgende vitamine-E rijke voedingsmiddelen toe aan je voedingspatroon: tarwekiemen, notenolie, amandelen, hazelnoten, zonnebloempitten en groene bladgroenten
• Eet elke dag enkele paranoten: deze zijn de rijkste bron van selenium ter aarde.
• Voeg de volgende zinkrijke voedingsmiddelen toe aan je voedingspatroon: zonnebloempitten en schelpdieren
• Eet dagelijks granaatappelzaden of drink elke dag zelfgemaakte granaatappelsap
• Als je antioxidantrijke supplementen wil kopen, zorg er dan voor dat ze in ieder geval de volgende ingrediënten bevatten: vitamine E, selenium, lycopeen en zink

Referenties

1. Br J Dermatol. 2011 Jan;164(1):154-62. doi: 10.1111/j.1365-2133.2010.10057.x. Epub 2010 Nov 29.Tomato paste rich in lycopene protects against cutaneous photodamage in humans in vivo: a randomized controlled trial. Rizwan M, Rodriguez-Blanco I, Harbottle A, Birch-Machin MA, Watson RE, Rhodes LE.
2. J CosmetDermatol. 2009 Sep;8(3):169-73. doi: 10.1111/j.1473-2165.2009.00448.x.Eating chocolate can significantly protect the skin from UV light. Williams S, Tamburic S, Lally C.
3. Skin PharmacolAppl Skin Physiol. 2002 Sep-Oct;15(5):307-15.Photoprotection of UV-irradiated human skin: an antioxidative combination of vitamins E and C, carotenoids, selenium and proanthocyanidins. Greul AK, Grundmann JU, Heinrich F, Pfitzner I, Bernhardt J, Ambach A, Biesalski HK, Gollnick H.
4. PhotodermatolPhotoimmunolPhotomed. 2003 Aug;19(4):182-9.Immediate effects of UV radiation on the skin: modification by an antioxidant complex containing carotenoids.Césarini JP, Michel L, Maurette JM, Adhoute H, Béjot M.
5. J Nutr. 1995 Jul;125(7):1854-9.Skin lycopene is destroyed preferentially over beta-carotene during ultraviolet irradiation in humans. Ribaya-Mercado JD, Garmyn M, Gilchrest BA, Russell RM.
6. Nutrients. 2010 Aug;2(8):903-28. doi: 10.3390/nu2080903. Epub 2010 Aug 24.The role of phytonutrients in skin health.Evans JA, Johnson EJ.
7. Oxid Med Cell Longev. 2012;2012:560682. doi: 10.1155/2012/560682. Epub 2012 Jun 26.
8. Protective mechanisms of green tea polyphenols in skin. Oyetakin White P, Tribout H, Baron E.
9. J Am AcadDermatol. 2012 Nov;67(5):1013-24. doi: 10.1016/j.jaad.2012.02.009. Epub 2012 Mar 9.The role of antioxidants in photoprotection: a critical review.Chen L, Hu JY, Wang SQ.
10. J EurAcadDermatolVenereol. 2011 Aug;25(8):873-84. doi: 10.1111/j.1468-3083.2010.03963.x. Epub 2011 Jan 24.Skin ageing. Kohl E, Steinbauer J, Landthaler M, Szeimies RM.
11. J NutrSciVitaminol (Tokyo). 2006 Oct;52(5):383-8.Effects of oral administration of ellagic acid-rich pomegranate extract on ultraviolet-induced pigmentation in the human skin. Kasai K, Yoshimura M, Koga T, Arii M, Kawasaki S.
12. Mini Rev Med Chem. 2011 Dec;11(14):1200-15.Polyphenols: skin photoprotection and inhibition of photocarcinogenesis. Afaq F, Katiyar SK.
13. Biomed Pap Med FacUnivPalacky Olomouc Czech Repub. 2003 Dec;147(2):137-45.Natural phenolics in the prevention of UV-induced skin damage. A review.Svobodová A, Psotová J, Walterová D
14. J Agric Food Chem. 2008 Sep 24;56(18):8434-41. doi: 10.1021/jf8005307. Epub 2008 Aug 22.Protective effects of standardized pomegranate (Punicagranatum L.) polyphenolic extract in ultraviolet-irradiated human skin fibroblasts. Pacheco-Palencia LA, Noratto G, Hingorani L, Talcott ST, Mertens-Talcott SU.
15. Dermatol Surg. 2009 Jul;35(7):1057-65. doi: 10.1111/j.1524-4725.2009.01183.x. Epub 2009 May 15.A two-year, double-blind, randomized placebo-controlled trial of oral green tea polyphenols on the long-term clinical and histologic appearance of photoaging skin. Janjua R, Munoz C, Gorell E, Rehmus W, Egbert B, Kern D, Chang AL.
16. Int J Dermatol. 2010 Mar;49(3):276-82. doi: 10.1111/j.1365-4632.2009.04269.x.Extract of Punicagranatum inhibits skin photoaging induced by UVB irradiation.Park HM, Moon E, Kim AJ, Kim MH, Lee S, Lee JB, Park YK, Jung HS, Kim YB, Kim SY.
17. Visioli F, De La Lastra CA, Andres-Lacueva C, Aviram M, Calhau C, Cassano A, D’Archivio M, Faria A, Favé G, Fogliano V, Llorach R, Vitaglione P, Zoratti M, Edeas M. Polyphenols and human health: a prospectus. Rev Crit Food SciNutr. 2011 Jul;51(6): 524-46.
18. G. Cao and R.L. Prior Comparison of different analytical methods for assessing total antioxidant capacity of human serum. Guohua Cao and Ronald L. Prior. Clinical Chemistry June 1998, 44  (6): 1309-1315.
19. Williamson G, Manach C.   II. Bioavailability and bioefficacy of polyphenols in humans. II. Review of 93 intervention studies. Am J ClinNutr. 2005 Jan; 81(1 Suppl): 243-255.
20. Yu BP. Cellular Defenses Against Damage From Reactive Oxygen Species. Phys Reviews. 1994,74; 1
21. Prostate cancer and vegetable consumption. Ruth Chan, Kris Lok and Jean Woo. Mol. Nutr. Food Res. 2009, 53, 201 – 216
22. Lycopene and Chemotherapy Toxicity. Kazim Sahin , Nurhan Sahin & Omer Kucuk (2010), Nutrition and Cancer, 62:7, 988-995
23. Tomato-based food products for prostate cancer prevention: what have we learned? Hsueh-Li Tan & Jennifer M. Thomas-Ahner & Elizabeth M. Grainger & Lei Wan & David M. Francis & Steven J. Schwartz & John W. Erdman Jr. & Steven K. Clinton. Cancer Metastasis Rev (2010) 29:553–568
24. Carotenoids and Their Isomers: Color Pigments in Fruits and Vegetables. Hock-Eng Khoo 1, K. Nagendra Prasad, Kin-Weng Kong , Yueming Jiang  and Amin Ismail. Molecules 2011, 16