Aan welke straling word je blootgesteld als je gaat vliegen? Wat doet dit met je lijf en wat kan je ertegen doen?

Je leest er niet veel over, maar iedereen die weleens in het vliegtuig stapt wordt blootgesteld aan een kleine dosis straling. Wil je weten wat voor straling dat is, wat dit met je lijf doet en wat je ertegen kunt doen, lees dan snel verder.

Aan welke straling word je blootgesteld als je gaat vliegen?

Vliegen wordt door de meeste mensen geassocieerd met leuke dingen, want wat is er nou plezieriger dan op vakantie gaan? Toch is vliegen helemaal niet zo goed voor je gezondheid, en dat is niet alleen omdat het vliegtuigeten vaak te wensen overlaat. Wie vliegt wordt namelijk blootgesteld aan verschillende soorten straling, te weten kosmische straling en UV-straling. Over de gevaren van UV-straling heb je al veel kunnen lezen in de blog UVB en UVA straling: goed voor vitamine D of veroorzaakt het huidkanker?, daarom zullen we deze blog vooral besteden aan kosmische straling. Toch zul je jezelf misschien afvragen hoe het komt dat je in het vliegtuig te maken hebt met UV-straling. Dit komt omdat – hoe gek het ook klinkt – de UV-straling via de raampjes in het vliegtuig op je huid terecht komt. Voor wie af en toe vliegt is de hoeveelheid UV-straling waaraan je op die manier blootgesteld wordt te verwaarlozen, maar ‘frequent flyers’, stewardessen en piloten moeten uitkijken. Onderzoeken hebben namelijk uitgewezen dat met name piloten, die soms uren achter elkaar in de cockpit in de zon zitten, 15 tot 25 keer zoveel kans hebben om het zeer kwaadaardige huidkankertype melanoom te krijgen, afhankelijk van hoeveel ze per jaar vliegen (Rafnsson et al., 2000[1]).

Melanoom is de minst voorkomende vorm van kanker (in Nederland heeft van alle huidkankerdiagnoses die jaarlijks worden vastgesteld gemiddeld ‘slechts’ 9% een melanoom), maar is wel verantwoordelijk voor tot wel 85% van alle sterfgevallen als gevolg van huidkanker (Bron: Nederlandse Kankerregistratie). De oorzaak van deze sterk verhoogde kans op huidkanker onder piloten moet gezocht worden in het feit dat op grote hoogte de beschermende werking van de atmosfeer minimaal is, waardoor de schadelijke UV-stralen vrijwel ongehinderd door de cockpitraampjes op de huid terecht kunnen komen. Daarnaast is de zonkracht vooral rond de evenaar en de poolgebieden zeer hoog, wat de schadelijke effecten van UV-straling versterkt. Het vliegen over poolgebieden is daarbij extra gevaarlijk, omdat hier de kosmische straling het hoogst is. Wetenschappers vermoeden dat deze kosmische straling (waarover in de volgende paragraaf meer) het risico op huidkanker mede vergroot. Daarnaast denken onderzoekers dat er nog enkele andere factoren zijn waar vooral piloten mee te maken krijgen en die de kans op huidkanker helpen vergroten, zoals vaak in de zon liggen, roken en een verstoord slaapritme.

Wat is kosmische straling en hoe word je er aan blootgesteld?

Kosmische straling is een natuurlijke vorm van ioniserende straling die gevormd wordt door de zon en sterrenstelsels die zich buiten het zonnestelsel bevinden, en heeft een sterkte die vergelijkbaar met die van röntgenstralen. Iedereen en alles wat zich op aarde bevindt wordt blootgesteld aan kosmische straling, maar deze straling is zeer zwak dankzij de beschermende atmosfeer van de aarde waardoor deze geen gevaar oplevert voor onze gezondheid. Echter, hoe verder je van de aarde verwijderd bent en hoe dichter je bij poolgebieden komt, hoe krachtiger de kosmische straling, omdat de bescherming van de atmosfeer van de aarde dan steeds minder wordt.

Als je een paar keer per jaar in het vliegtuig stapt hoef je absoluut niet bang te zijn dat je teveel wordt blootgesteld aan kosmische straling, want de totale dosis die je op die manier binnenkrijgt is nog steeds extreem laag. Dit is echter een ander verhaal voor piloten, stewardessen en mensen die zeer vaak met het vliegtuig reizen, want zij worden bijna voortdurend blootgesteld aan een kleine hoeveelheid kosmische straling. Aan hoeveel kosmische straling je per vlucht wordt blootgesteld hangt af van de plaats van vertrek, de bestemming, de route die het vliegtuig neemt, het vliegniveau patroon van het vliegtuig en de zonneactiviteit op het moment dat je vliegt. Maar om je een idee te geven: als je op een moment met zeer hoge zonneactiviteit van Hong Kong via de Noordpool naar New York vliegt, word je blootgesteld aan ca. 0,0688 mSv (milliSieverts) kosmische straling. Vlieg je daarentegen op een moment met zeer hoge zonneactiviteit van Bangkok via de evenaar naar Hong Kong, dan word je slechts blootgesteld aan ca. 0,0043 mSv.

Internationaal is voor vliegend personeel vastgelegd dat zij per jaar tijdens hun werk aan maximaal 20mSv kosmische straling mogen worden blootgesteld. Voor mensen die niet beroepsmatig vliegen is de maximaal aanbevolen blootstelling aan kosmische straling tijdens het vliegen 1mSv per jaar (wat heel grofweg overeenkomt met plm. 100 vlieguren). Vrijwel alle luchtvaartmaatschappijen houden voor hun personeel bij aan hoeveel straling zij per vlucht worden blootgesteld, zodat het maximum bij hen nooit overschreden wordt. Vlieg je heel vaak, dan is het verstandig als je jouw blootstelling aan kosmische straling ook gaat bijhouden. Een schatting van de stralingsdosis voor een bepaalde vlucht kan worden verkregen bij onder andere de website van de FAA (Federal Aviation Administration).

Is kosmische straling schadelijk?

Ioniserende straling kan weefsel en DNA beschadigen, daarom neemt bij een verhoogde blootstelling aan kosmische straling de kans op gezondheidsschade toe. Het uiteindelijke risico dat je loopt bij blootstelling aan kosmische straling wordt bepaald door de wijze van blootstelling, het aantal keer en de duur, alsmede de eigenschappen van de stralingsbron zoals hoeveelheid en soort straling die wordt uitgezonden. Wetenschappers nemen aan dat blootstelling aan één Sievert een sterfterisico van 5% oplevert (Recommendations of the International Commission on Radiological Protection, 1991). Wat dit betekent voor de gezondheid blijkt uit de meer dan 20 epidemiologische onderzoeken naar de schadelijke effecten van kosmische straling die de laatste jaren zijn uitgevoerd. Wetenschappers hebben namelijk vastgesteld dat kosmische straling het risico op bepaalde aandoeningen en verschillende vormen van kanker aanzienlijk kan verhogen, waaronder:

• Borstkanker: bij een onderzoek uit 2001, waarbij 1690 stewards en stewardessen 42 jaar lang werden gevolgd, werd vastgesteld dat zij vaak dan gemiddeld allerlei soorten kanker kregen, en dan met name borstkanker. Men denkt dat de verhoogde blootstelling aan kosmische straling hier de oorzaak van is, in combinatie met andere factoren zoals een regelmatig verstoord slaapritme (Rafnsson et al., 2001[2]).
• Huidkanker (melanoom): zoals ook al eerder in deze blog beschreven hebben onderzoeken uitgewezen dat met name piloten, die soms uren achter elkaar in de cockpit in de zon zitten, 15 tot 25 keer zoveel kans hebben om het zeer kwaadaardige huidkankertype melanoom te krijgen, afhankelijk van hoeveel ze per jaar vliegen (Rafnsson et al., 2000[3]). Men vermoedt dat een hoge blootstelling aan kosmische straling in zeer sterke mate bijdraagt aan het verhoogde risico op huidkanker onder piloten.
• Actute leukemie: in 1996 werd al ontdekt dat piloten vaker dan gemiddeld acute leukemie krijgen (Band et al., 1996[4]), en dit werd nog eens bevestigd in een later onderzoek, waarbij werd vastgesteld dat acute leukemie met name beduidend vaker voorkomt bij piloten die meer dan 5000 vlieguren achter hun kiezen hebben (Gundestrup & Storm, 1999[5]).
• Staar: het is al langer bekend dat ioniserende straling schadelijk is voor de ooglens, maar onderzoeken hiernaar onder piloten en astronauten zijn pas het laatste decennium goed op gang gekomen. Aan de hand van wetenschappelijk onderzoek is inmiddels vastgesteld dat piloten een verhoogd risico hebben om “nucleaire staar” te krijgen, een aandoening waarbij de ooglens langzaam vertroebelt waardoor het gezichtsvermogen sterk achteruit gaat (Rafnsson et al., 2005[6]).

Hoe kun je jezelf optimaal tegen straling beschermen?

Al is de hoeveelheid kosmische straling waaraan je wordt blootgesteld als je een paar keer per jaar vliegt nog zo klein, eigenlijk zou je niet willen dat je die straling in je lijf terecht komt. Echter, als je in een vliegtuig zit kun je jezelf niet van buitenaf beschermen tegen kosmische straling, insmeren met een (zonnebrand)crème of iets dergelijks heeft dus geen enkele zin. Wat je wel kunt doen is je lichaam van binnenuit beschermen met specifieke voeding en superfoods:

• Krill olie: dit superfood bevat astaxantine, een van de krachtigste antioxidanten die er bestaat. Daarnaast absorbeert astaxantine UVB-stralen in het lichaam en is het een natuurlijke ontstekingsremmer (o.a. Giardi et al., 2013[7]). Wil je jezelf optimaal beschermen tegen kosmische straling in het vliegtuig, start dan drie weken voordat je gaat vliegen met het nemen van 4 softgels Krill Olie per dag (2 ‘s ochtends bij het ontbijt en 2 tijdens de avondmaaltijd), en ga hiermee door totdat je terug bent van je vliegreis.
• Chlorofyl-rijke superfoods: zeewier, kelp, spirulina en chlorella zijn zeer rijk aan mineralen, waaronder jodium, die de schadelijke effecten van ioniserende straling verminderen. Daarnaast bevatten de meeste chlorofyl-rijke superfoods zeaxantine, een krachtige antioxidant die vooral de ogen beschermt tegen nucleaire staar (o.a. Juzeniene et al., 2011[8]).
• Groene thee: bevat epigallocatechinegallaat (EGCG), een polyfenool die mogelijk beschermt tegen ioniserende straling. Uit laboratoriumonderzoeken is namelijk gebleken dat huidcellen die waren afgenomen van proefpersonen die 540ml groene thee hadden gedronken in een laboratoriumopstelling beter bestand waren tegen UV-straling (ook een vorm van ioniserende straling) en minder DNA-schade vertoonden (Morley et al., 2005[9])
• Antioxidantrijke voeding: van antioxidanten is bekend dat ze hoeveelheid DNA-schade als gevolg van straling sterk kunnen verlagen (o.a. Weiss & Landauer, 2003[10]). In de blog Oxidatie – zo vertraag je veroudering heb je al kunnen lezen dat er allerlei verschillende soorten oxidanten zijn, zoals vitamine C en E en betacaroteen, die elk een andere werking hebben. Het is daarom raadzaam om zowel tijdens als enkele dagen vóór en na je vliegreis zoveel mogelijk verschillende antioxidanten in je lichaam te krijgen, en dat doe je met een zo gevarieerd mogelijk voedingspatroon waarbij rauwe groenten de basis vormen. Daarnaast kun je wat extra superfoods te nemen, zoals kokosolie, rauwe cacao, gojibessen, camu camu bessen en açaibessen, die je bij voorkeur door een groene smoothie roert.
• Koffie: hierin zitten twee stoffen die mogelijk beschermen tegen ioniserende straling, zo is uit laboratoriumonderzoeken gebleken (Weiss & Landauer, 2003), te weten cafeïne en genesteïne. De laatstgenoemde is een fyto-oestrogeen die in zeer kleine hoeveelheden in koffie zit. Het beste kun je voor en tijdens je vlucht niet al teveel koffie drinken, omdat dit de uitdroging van je lichaam bevordert. Na je vlucht kun je wel wat extra kopjes koffie drinken, mits je dit niet doet na 15u lokale tijd omdat de koffie anders je nachtrust verstoort.
• Citrusfruit en kruisbloemige groenten: sinaasappels, mandarijntjes, grapefruits, citroenen en limoentjes, alsook kruisbloemige groenten als broccoli, bloemkool, spruitjes en witte kool, bevatten een kleine hoeveelheid cafeïnezuur, waarvan wetenschappelijk bewezen is dat het beschermt tegen DNA-schade als gevolg van straling (Stanford et al., 1999[11]).

Tot slot

Misschien ben je een beetje geschrokken van de gevaren van kosmische straling, maar voordat je besluit nooit meer te gaan vliegen moet je de gevaren wel even in perspectief plaatsen. We worden op aarde namelijk altijd blootgesteld aan kosmische straling, ook als we nooit meer in een vliegtuig stappen. Deze straling, die ook vaak achtergrondstraling wordt genoemd, wordt veroorzaakt door kosmische stralingsdeeltjes uit de ruimte en straling vanuit de aardkorst, voedsel en bouwmaterialen. De hoeveelheden straling zijn op aarde uiteraard wat lager dan in het vliegtuig, maar zelfs als je regelmatig vliegt zijn de hoeveelheden kosmische straling waaraan je wordt blootgesteld nog steeds heel laag. We willen je met deze blog dan ook niet onnodig bang maken, er is namelijk niets om bang voor te zijn, we willen je alleen goed informeren zodat jij er zelf voor kan kiezen je extra te beschermen tegen kosmische straling als je gaat vliegen, met gezonde voeding en superfoods. We wensen je alvast een hele prettige en onbezorgde vliegreis!

Referenties

[1] Rafnsson, Vilhjálmur, Jón Hrafnkelsson, and Hrafn Tulinius. “Incidence of cancer among commercial airline pilots.” Occupational and environmental medicine 57.3 (2000): 175-179.
[2] Rafnsson, Vilhjálmur, et al. “Risk of breast cancer in female flight attendants: a population-based study (Iceland).” Cancer Causes & Control 12.2 (2001): 95-101.
[3] Rafnsson, Vilhjálmur, Jón Hrafnkelsson, and Hrafn Tulinius. “Incidence of cancer among commercial airline pilots.” Occupational and environmental medicine 57.3 (2000): 175-179.
[4] Band, Pierre R., et al. “Cohort study of Air Canada pilots: mortality, cancer incidence, and leukemia risk.” American Journal of Epidemiology 143.2 (1996): 137-143.
[5] Gundestrup, Maryanne, and Hans H. Storm. “Radiation-induced acute myeloid leukaemia and other cancers in commercial jet cockpit crew: a population-based cohort study.” The Lancet 354.9195 (1999): 2029-2031.
[6] Rafnsson, Vilhjalmur, et al. “Cosmic radiation increases the risk of nuclear cataract in airline pilots: a population-based case-control study.” Archives of ophthalmology 123.8 (2005): 1102-1105.
[7] Giardi, Maria Teresa, et al. “Preventive or potential therapeutic value of nutraceuticals against ionizing radiation-induced oxidative stress in exposed subjects and frequent fliers.” International journal of molecular sciences 14.8 (2013): 17168-17192.
[8] Juzeniene, Asta, et al. “Solar radiation and human health.” Reports on Progress in Physics 74.6 (2011): 066701.
[9] Morley, Nick, et al. “The green tea polyphenol (−)‐epigallocatechin gallate and green tea can protect human cellular DNA from ultraviolet and visible radiation‐induced damage.” Photodermatology, photoimmunology & photomedicine 21.1 (2005): 15-22.
[10] Weiss, Joseph F., and Michael R. Landauer. “Protection against ionizing radiation by antioxidant nutrients and phytochemicals.” Toxicology 189.1 (2003): 1-20.
[11] Stanford, Michael, and Jeffrey A. Jones. “Space radiation concerns for manned exploration.” Acta astronautica 45.1 (1999): 39-47.