Dat de conditie van de darmen niet alleen invloed heeft op je lichamelijke gezondheid, maar ook op je geestelijk welzijn was bij natuurgeneeskundig artsen al langer bekend, maar wordt nu ook in de reguliere wetenschap steeds steviger onderbouwd. Wetenschappers noemen de verbinding tussen brein en hersenen ook wel de ‘hersen-darm-as’. Dit kan goed nieuws zijn voor mensen met bijvoorbeeld depressie of angststoornissen. In dit artikel lees je hoe je darmen en brein verbonden zijn en wat dit betekent voor je (geestelijke) gezondheid.

In dit artikel:

• Hoe je darmen en brein verbonden zijn
• Ontstaat angst in je darmen?
• De invloed van de darmen op emoties en pijn
• Probiotica de oplossing?

Het vooraanstaande wetenschappelijk medisch tijdschrift Nature publiceerde eind 2014 de resultaten van een onderzoek naar de verbinding tussen darmen en het brein. Dit onderzoek analyseerde de samenhang tussen de darmconditie en het geestelijk welzijn. Ook andere wetenschappelijke onderzoeken tonen een link tussen darmen, darmbacteriën en angst en zelfs tussen een verstoorde bacteriënhuishouding in de darmen en autisme. In onze darmen leven miljarden bacteriën en deze spelen een grote rol in het behouden van onze gezondheid. Ze halen energie uit onze voeding en beschermen ons tegen infecties.

Hoe je darmen en brein verbonden zijn

De darm- en hersenfunctie is nauw verweven. De darm bevat enorm veel zenuwen en een heel arsenaal aan verschillende signaalstoffen, isolatiematerialen voor zenuwen en soorten bekleding. Er is maar één ander orgaan dat ook zo’n grote verscheidenheid bezit: de hersenen. Het zenuwstelsel van de darm wordt daarom ook wel darmhersenen genoemd, juist omdat het zo groot is en in chemisch opzicht al even complex. Giulia Enders schrijft in haar populaire en informatieve boek over de darmen ‘De Mooie Voedselmachine’ uitgebreid over het belang van de darmen voor het brein en andere organen en zo voor je hele welbevinden. Zij legt ook uit dat de wetenschap nu ontdekt wat wij eigenlijk al lang weten: ons buikgevoel, ons instinct bepaalt voor een groot deel hoe het met ons gaat. ‘Het in je broek doen van angst’, een ‘teleurstelling wegslikken’, een nederlaag eerst even ‘verteren’, iemand kan ons ‘het leven zuur maken’ of we hebben ‘vlinders in onze buik’ zijn slechts enkele voorbeelden. De Amerikaanse wetenschapper en microbioloog Sarkis Mazmanian legt in het artikel in Nature uit dat wetenschappers nu pas beginnen te ontdekken hoe de darmbacteriën het brein kunnen beïnvloeden. Het immuunsysteem speelt daarbij een belangrijke rol evenals de zogenoemde nervus vagus. Deze zenuw is de belangrijkste en snelste weg van de darm naar de hersenen. Hij loopt door het middenrif, langs de slokdarm omhoog tussen longen en hart, en door de keel tot in de hersenen. Enders haalt in haar boek een onderzoek aan onder muizen (2011) waarbij een muis in een klein bakje water wordt gezet, maar met zijn pootjes de bodem niet kan raken. Hij wil uiteraard weer aan land dus zwemt rondjes. Het bleek dat muizen met depressieve neigingen niet lang blijven zwemmen en steeds weer roerloos gaan drijven. In hun hersenen kunnen remmende signalen beter worden doorgestuurd dan motiverende en aansporende impulsen. Bovendien reageren ze sterker op stress (zo kan men normaal gesproken nieuwe antidepressiva onderzoeken: als ze na inname langer zwemmen, zegt dat iets over de werking van een bepaalde stof). Maar in dit onderzoek voerden ze de helft van de muizen met een bacterie die de darm verzorgt: Lactobacillus rhamnosus JB-1. De muizen met de opgepepte darm zwommen inderdaad niet alleen langer en met meer hoop, in hun bloed bleken ook minder stresshormonen te zitten. Bovendien scoorden ze beter bij geheugen- en leertesten dan hun soortgenoten die deze bacterie niet hadden gekregen. Maar als de wetenschappers de nervus vagus doorsneden, was er geen verschil meer tussen de groepen muizen. Enders legt uit dat je deze zenuw dus kunt zien als een soort telefoonkabel tussen de darmen en de hersenen.

Het zenuwstelsel van de darm wordt ook wel darmhersenen genoemd, juist omdat het zo groot is en in chemisch opzicht al even complex als de hersenen zijn.

Ontstaat angst in de darmen?

Uit ander onderzoek in 2011 bleek ook dat de bacteriën die in onze darmen leven onze hersenen en ons gedrag beïnvloeden. De onderzoekers zagen dat wanneer de bacteriehuishouding in de darmen van muizen uit balans en verstoord was, bijvoorbeeld door toediening van antibiotica, ze zich anders gedroegen en er was sprake van een verhoogde hersenactiviteit in de gebieden verantwoordelijk voor angst en depressie. Wanneer de bacteriehuishouding weer in balans kwam (bijvoorbeeld als ze stopte met het toedienen van antibiotica) werd ook het gedrag van de muizen weer normaal. Natuurlijk zijn veel verschillende factoren bepalend voor gedrag, maar darmbacteriën spelen in ieder geval een grote rol. Een enkele verstoring, door een infectie of antibiotica, kan al leiden tot gedragsveranderingen. De onderzoekers leggen uit dat de resultaten belangrijk zijn omdat er verschillende maag- en darmaandoeningen gepaard gaan met depressieve gevoelens en angst en er ook aanwijzingen zijn dat een verstoorde bacteriehuishouding in de darmen in verband staat met autisme. Dit bleek ook uit onderzoek in 2013 onder autistische kinderen. Het online tijdschrift The Verge specialiseert zich in o.a. technologie, cultuur en wetenschap en publiceerde dat jaar een artikel over een tiener die was gediagnosticeerd met de obsessieve-compulsieve stoornis OCS of ook wel OCD en een ernstige mate van ADHD. Haar ouders waren de wanhoop nabij en hadden klinieken door heel Amerika bezocht omdat ze zich ernstige zorgen maakten over de dwangmatige handelingen en donkere gedachtes van hun dochter. Zelfs een cocktail van zware medicatie zorgde niet voor een verbetering van de symptomen. Uiteindelijk kwamen ze terecht bij een psychiater in Boston, James Greenblatt, zo staat beschreven in dit artikel. Hij vroeg haar van alles over haar kindertijd en haar symptomen, maar vroeg haar als eerste psychiater ook naar de conditie van haar darmen. Hij wilde weten of ze last had van diarree of juist obstipatie, of ze andere darmklachten had of wel eens last had van brandend maagzuur. Het antwoord daarop was ja, het meisje had inderdaad allerlei darmklachten. Hierdoor besloot Greenblatt om niet alleen te werken met medicatie en psychotherapie, maar schreef haar daarnaast probiotica voor om twee keer per dag te gebruiken. Probiotica verbetert de darmflora, deze goede bacteriën houden bijvoorbeeld de ‘slechte’ bacteriën op afstand. Na deze mix van medicatie, therapie en probiotica waren de klachten en dwangmatige handelingen van het meisje na zes maanden zeer sterk vermindert. Na een jaar had het meisje helemaal geen last meer en zou je niet kunnen denken dat ze eerder zoveel symptomen had. Haar ouders stonden totaal versteld, maar Greenblatt zelf was minder verbaasd. Voor hem was het een geval zoals hij er al velen was tegengekomen, waarbij de bacteriën in de darm de geestelijke gesteldheid veroorzaakten of er in ieder geval een invloed op hadden. In het artikel zegt Greenblatt: “Onze darmen zijn echt ons tweede brein.”

De invloed van de darmen op emoties en pijn

Wetenschappers weten al lange tijd dat er een connectie is tussen de hersenen en de darmen, maar nog niet zo lang weten zij ook dat de communicatie beiden kanten opgaat. Dus niet alleen van hersenen naar de darmen, maar ook van de darmen naar de hersenen. Enders beschrijft in haar boek dat het eerste onderzoek naar het effect van de darm op gezonde menselijke hersenen, na alle onderzoeken onder muizen, in 2013 werd gepubliceerd. De onderzoekers waren ervan uitgegaan dat er bij mensen geen zichtbaar effect zou optreden. Niet alleen zij waren verbaasd over de uitkomst, maar ook de rest van de onderzoekswereld. Nadat de proefpersonen vier weken lang een mengsel van bepaalde bacteriën hadden ingenomen, waren enkele hersengebieden duidelijk veranderd, vooral de hersengebieden waar emoties en pijn worden verwerkt. Bij mensen die last hebben van het Prikkelbare Darmsyndroom (PDS) lijkt er iets mis te gaan in de communicatie tussen de hersenen en de darmen, dat probleem kan zich overal op deze ‘verbinding’ bevinden. De darmen sturen bijvoorbeeld te sterke signalen of de signalen van de hersenen worden niet begrepen door de darm. Bij mensen met een prikkelbare darm kan de verbinding van darm naar hersenen heel belastend zijn, en dat is zelfs zichtbaar op hersenscans. Tijdens een onderzoek werd bij proefpersonen een ballonnetje in de darm opgeblazen, terwijl tegelijkertijd beelden van hun hersenactiviteit werden gemaakt. Bij proefpersonen zonder klachten was een normaal hersenbeeld te zien zonder opvallende gevoelscomponenten. Bij proefpersonen met een prikkelbare darm veroorzaakte het groter worden van het ballonnetje een duidelijke activiteit in een emotioneel hersendeel waar anders onprettige gevoelens worden verwerkt en hierdoor voelden ze zich helemaal niet goed, terwijl daar geen aanleiding voor was. Iemand met het prikkelbare darmsyndroom voelt vaak een onaangename druk of geborrel in de buik, en heeft snel last van diarree of verstopping. Zo iemand heeft ook vaker dan gemiddeld last van angstaanvallen en depressies. Onderzoeken zoals met het ballonnetje laten zien dat onprettige gevoelens door de darm-hersen-as kunnen ontstaan. De mogelijke oorzaken zijn bijvoorbeeld een langere tijd minuscule ontstekingen, een slechte darmflora of een levensmiddelenallergie waar iemand zich niet bewust van is, aldus Enders. Ook bij mensen met een darmziekte als Crohn of colitis ulcerosa, waar wel echte wonden in de darm te zien zijn (dat is niet het geval bij PDS), komen net als bij mensen met PDS vaker dan gemiddeld depressies en angstaanvallen voor. Serotonine blijkt daarnaast ook een rol te spelen. Serotonine is een stof die ons een geluksgevoel oplevert, het is ook een boodschapperstof en betrokken bij het doorsturen van boodschappen van de hersenen naar de darmen. Volgens Gezondheidsnet bevindt 90 procent van alle serotonine in ons lichaam zich in de darmen. Bij een goede werking levert serotonine je dus dat gelukgevoel op, maar bij een verstoring raak je eerder depressief. En raken bovendien dus ook je darmen van slag.

Voor iedereen belangrijk: de darmen en stress

Je kent misschien ook wel dat je last van je darmen krijgt door stress of een ingrijpende gebeurtenis. Dit heeft ook alles met de hersen-darm-as te maken. Op dit moment zijn er enkele, maar wel goede, onderzoeksteams die onderzoeken hoe de drempels van darm en hersenen versterkt kunnen worden. Dat is niet alleen belangrijk voor mensen met darmproblemen, maar voor iedereen. Stress is namelijk een van de belangrijkste prikkels tussen de darm en hersenen. Zodra onze hersenen een probleem (zoals tijdsdruk of irritatie) signaleren, dan willen ze dit probleem oplossen en daar hebben ze energie voor nodig. Deze energie lenen de hersenen vooral van de darm, legt Enders uit. De darm krijgt via zogenoemde sympathische zenuwvezels door dat er sprake is van een noodtoestand en dat hij deze keer wel moet luisteren, met als gevolg dat hij tijdens de vertering energie bespaart, minder slijmstoffen produceert en zijn eigen doorbloeding vermindert. Dit systeem is niet berekend op langdurig gebruik en op een gegeven moment zal de darm stoppen met meewerken en stuurt onprettige signalen naar de hersenen. Daarna kun je je ontzettend moe voelen, geen trek hebben, je ziek voelen of diarree krijgen. De darm raakt voeding kwijt en als de darm zich te lang moet inhouden kan dat resulteren in een verminderde doorbloeding en een dunnere slijmlaag die de darmwanden verzwakken. Kleine dingen ondersteunen je darmgezondheid al in de relatie met stress, zoals geen hectiek en druk tijdens het eten. Enders adviseert om te zorgen dat je maaltijd echt altijd een stressvrij moment is, zonder schelden, zonder strengheid (‘je blijft aan tafel zitten tot je bord leeg is!’, wat ook stress veroorzaakt), zonder ondertussen te zappen tussen allerlei zenders. Dit geldt vooral voor kleine kinderen, bij wie de darmhersenen zich parallel met de hoofdhersenen ontwikkelen, maar natuurlijk ook voor volwassenen. Elke vorm van stress activeert zenuwen die onze spijsvertering afremmen, en daardoor halen we niet alleen minder energie uit ons eten, maar is er ook meer tijd voor nodig en belasten we daardoor onze darm onnodig.

Probiotica de oplossing?

Goede voeding is uiteraard van belang voor een gezonde balans van de darmbacteriën. De onderzoeken zoals het onderzoek in 2011 onder muizen laat zien dat gedragsproblemen mogelijk kunnen verbeteren door het gebruik van probiotica. In het bijzonder de problemen die gepaard gaan met maag- en darmaandoeningen zoals PDS. Daarnaast komen de probiotica ook steeds meer op de ‘medicijnlijst’ van vooruitstrevende psychiaters voor mensen met aandoeningen als depressies, angststoornissen en zelfs autisme. Mazmanian zegt in het artikel in Nature dat het er inderdaad naar uitziet dat therapie in combinatie met probiotica een positief effect kan hebben bij mensen met bijvoorbeeld autisme, maar dat het wetenschappelijk bewijs hiervoor nog wel minimaal is. Dit zal in de komende jaren meer onderzocht gaan worden. Enders adviseert in haar boek, naar aanleiding van verschillende wetenschappelijke onderzoeken, daarnaast eens te kijken naar goede hypnotherapiebehandelingen. Die werken namelijk als een soort fysiotherapie voor de zenuwen. Als je ook door af te zien van bepaalde levensmiddelen of door het opnieuw opbouwen van je darmflora geen verbetering merkt, moet je het probleem volgens haar bij de bron aanpakken: bij de zenuwdrempels. Tot nu toe is uit onderzoek gebleken dat er heel weinig maatregelen zijn die helpen, maar dat hypnotherapie een van de uitzonderingen is. Een goede hypnotherapiebehandeling (bijvoorbeeld via de Nederlandse Beroepsvereniging van Hypnotherapeuten, NBVH) vermindert spanningen en leert je alternatieve en gezonde bewegingen op neuronaal niveau. Uit onderzoek bleek dat bij patiënten met PDS hypnotherapie goede resultaten heeft geboekt, ze hadden daarna minder medicijnen nodig, en enkele zelfs helemaal geen medicijnen meer.

Het wordt eigenlijk steeds duidelijker hoe belangrijk je darmen zijn. Voor je hersenen en ook voor je andere organen. Als de darmflora uit balans is geraakt kan dat samenhangen met allerlei aandoeningen en allergieën. Goede en gezonde voeding is de eerste stap richting gezonde darmen. Je darmen spelen een hoofdrol voor je gezondheid en je hele welzijn.

Referenties
– Nature.com, Gut-brain link grabs neuroscientists, Idea that intestinal bacteria affect mental health gains ground, Sara Reardon 2014
– De Mooie Voedselmachine, De Charme van je Darmen van Giulia Enders, Uitgeverij Luitingh-Sijthoff B.V. 2014
– Ma X, Yu-Kang M et al. Lactobacillus reuteri ingestion prevents hyperexcitability of colonic DRG neurons induced by noxious stimuli, Am J Physiol Gastrointest Liver Physiol 296:868-875, 2009
– Bravo JA, Forsythe P et al. Ingestion of Lactobacillus strain regulates emotional behavior and central GABA receptor expression in a mouse via the vagus nerve. 16050–16055, doi: 10.1073/pnas.1102999108, 2011
– Bercik P, Denou E et al. The Intestinal Microbiota Affect Central Levels of Brain-Derived Neurotropic Factor and Behavior in Mice. Gastroenterology, 2011 Volume 141, P 599-609
– Kang DW, Park JG et al. Reduced incidence of Prevotella and other fermenters in intestinal microflora of autistic children. PLoS One, 2013 Jul 3:8(7):e68322.
– Gezondheidsnet.nl
– The Verge.com, Gut feelings: the future of psychiatry may be inside your stomach. The right combination of stomach microbes could be crucial for a healthy mind. Carrie Arnold 2013