PCOS – Symptomen, voeding advies en behandeling bij PCOS

In deze video interview ik Karlijn Hoebe over PCOS, een aandoening waar steeds meer vrouwen last van hebben. Karlijn is jarenlang coach geweest voor ons coaching programma, is een van de beste voedingscoaches die ik ken en weet enorm veel over voeding, gezondheid en hormonen.

Start deze video en ontdek:

• Wat PCOS precies is en hoe vaak het voorkomt bij vrouwen
• Wat de gevolgen zijn van PCOS
• Bij welke symptomen en klachten er sprake is van PCOS
• Hoe je met voeding en leefstijl PCOS kunt voorkomen en genezen
• Wat de belangrijkste oorzaken zijn van PCOS
• Waarom je niet moet wachten met de behandeling van PCOS tot je een kinderwens hebt

Klik hier voor meer informatie over Karlijn en over begeleiding bij PCOS

Verder in dit artikel:

• Wat is PCOS?
• PCOS oorzaken
• PCOS symptomen
• PCOS behandeling
• PCOS voorkomen

Wat is PCOS?

PCOS (Polycysteus Ovarium Syndroom) is een gynaecologische aandoening waarbij zich meerdere vochtblaasjes op de eierstok vormen. Tot nog niet zo lang geleden dacht men dat PCOS een geïsoleerde genetische afwijking van de eierstokken was, maar tegenwoordig wijzen talloze onderzoeken uit dat PCOS geen ziekte op zichzelf is maar het gevolg van een disbalans in de hormonen, en dat meerdere factoren een rol spelen bij het al dan niet ontstaan ervan.

Normaalgesproken bewaakt de hypothalamus, het deel van de hersenen dat het autonome zenuwstelsel en de hormoonhuishouding reguleert, de hormoonafscheiding van de eierstokken en de menstruatiecyclus. Als de menstruatie ten einde loopt scheidt de hypothalamus Gonadotropin-releasing hormoon (GnRH) af, dat op zijn beurt de hypofyse in de hersenen stimuleert om Follikelstimulerend hormoon (FSH) en Luteïniserend hormoon (LH) af te scheiden. Deze hormonen geven de eierstokken het signaal om oestrogeen (voornamelijk estradiol) aan te maken en stimuleren het rijpen van eitjes in ongeveer 120 follikels. De eerste follikel die ovuleert en het eitje vrij laat komen om “af te reizen” naar de baarmoeder, verandert al snel in een zogenaamde corpus luteum en maakt progesteron aan, waardoor het progesterongehalte in het lichaam tot wel 300 keer hoger kan worden dan het estradiolgehalte. Deze enorme piek in het progesterongehalte zorgt er tevens voor dat het baarmoederslijmvlies dikker wordt en uitrijpt en dat verdere rijping van eitjes in beide eierstokken wordt gestopt. Als tijdens deze fase geen bevruchting plaatsvindt, stoppen de eierstokken met de verhoogde productie van zowel oestrogeen als progesteron. De plotselinge daling van beide hormonen heeft tot gevolg dat het bloedrijke baarmoederslijmvlies niet langer intact kan blijven en afgestoten wordt, waardoor de menstruatie optreedt. In reactie op de gewijzigde hormoonspiegel stijgt bovendien het Gonadotropin-releasing hormoon (GnRH) en begint de hele cyclus weer van vooraf aan.

Bij PCOS gaat er in deze gehele cyclus wat verkeerd. Bij de eerste follikel die rijpt vindt geen eisprong plaats, waardoor de follikel in een vochtblaasje (cyste) verandert en het progesterongehalte niet stijgt. Het lage progesterongehalte wordt opgemerkt door de hypothalamus, die vervolgens doorgaat met het stimuleren van de eisprong door de productie van GnRH op te voeren, die vervolgens voor een verhoogde afscheiding van FSH en LH zorgen. Dit heeft weer tot gevolg dat de eierstokken worden geprikkeld om nóg meer oestrogeen en androgenen aan te maken, zodat meerdere follikels worden gestimuleerd om te ovuleren. Als deze extra follikels ook niet in staat zijn om een gerijpt eitje te produceren of progesteron aan te maken wordt de menstruatiecyclus vooral gestuurd door een verhoogde productie van oestrogeen en androgenen, zonder de aanmaak van progesteron, en dit is de disbalans in de hormonen die PCOS tot gevolg heeft.

PCOS oorzaken

Vroeger werd PCOS uitsluitend gezien als een genetische aandoening van de eierstokken, maar veel wetenschappers zijn er langzamerhand van overtuigd geraakt dat het een metabool syndroom is, een stofwisselingsziekte die veroorzaakt wordt door meerdere factoren. Wetenschappers zijn er nog lang niet over uit wat nu exact de oorzaken zijn van PCOS, maar binnen de reguliere geneeskunde beschouwt men erfelijke aanleg als een van de belangrijkste boosdoeners (Diamanti-Kandarakis et al., 2006[1]). Veel alternatieve genezers daarentegen zijn van mening dat een genetische afwijking de ziekte slechts voor een deel verklaart, en dat er meerdere oorzaken zijn die je vaak zelf in de hand hebt.

Binnen de alternatieve geneeskunde gaat men ervan uit dat de volgende factoren een centrale rol spelen bij het ontstaan van PCOS:

• Blootstelling van vrouwelijke embryo’s aan zogenaamde ‘xenobiotische stoffen’, chemische stoffen waar wij als gevolg van milieuvervuiling mee in aanraking komen en die onder andere oestrogeen imiteren (o.a. Steckler et al., 2005[2]). Een vrouwelijke embryo heeft tot wel 800.000 follikels, die elk een ongerijpt eitje bevatten. Onderzoeken hebben aangetoond dat de embryo tijdens de ontwikkeling van deze follikels buitengewoon gevoelig is voor de schadelijke effecten van xenobiotische stoffen. Als de moeder in deze fase wordt blootgesteld aan deze chemicaliën merkt zij daar zelf niets van, maar de baby lijdt er zwaar onder omdat de chemische stoffen de follikels beschadigen waardoor er groeiafwijkingen ontstaan, met als gevolg dat de baby als zij eenmaal volwassen is nooit kan ovuleren of voldoende progesteron kan produceren.
• Stress (Diamanti-Kandarakis et al., 2006). Het is al langer bekend dat langdurige stress een negatief effect heeft op de hormoonspiegel, vanwege de hoge cortisolproductie. Stress kan niet alleen de menstruatiecyclus verstoren, het kan ook zorgen voor een verdere disbalans van de hormonen waardoor het risico op PCOS groter wordt.
• Onvoldoende beweging (o.a. Giallauria et al., 2008[3], Moran et al., 2013[4]). Regelmatig bewegen, of dit nu een stevige wandeling, een uurtje trainen in de sportschool of een Kettlebell-workout in je eigen huis is, leidt tot de aanmaak van groeihormoon en een verhoogde leptinegevoeligheid, twee hormonen die helpen om de hormoonhuishouding in balans te houden en de vetverbranding bevorderen. Als je vooral zittend door het leven gaat zul je weinig vet verbranden, waardoor je sneller de kans hebt om een hormonale disbalans en/of overgewicht te krijgen, en dit vergroot het risico op PCOS aanmerkelijk.
• Van sommige medicijnen is bekend dat zij het functioneren van het hormoonstelsel of de hypothalamus beïnvloeden, zoals de anticonceptiepil, medicijnen ter behandeling van diabetes en antidepressiva.
• Ongezonde voeding (Moran et al., 2013[5]). Misschien wel de belangrijkste veroorzaker van PCOS is een ongezond voedingspatroon. Onderzoekers hebben ontdekt dat jonge vrouwen met PCOS veel meer suikers en koolhydraten eten dan gemiddeld, met een stijging van de insulineproductie tot gevolg. Een voortdurend verhoogde insulineproductie kan niet alleen leiden tot overgewicht en diabetes type 2, het stimuleert tevens de receptoren van androgenen, waardoor de eisprong wordt geblokkeerd. Daarnaast is bekend dat overgewicht en diabetes type 2 de kans op PCOS sterk vergroten.

Zoals je wel kunt zien is PCOS geen aandoening die slechts aan één oorzaak te wijten is; meestal is het een combinatie van twee of meer factoren, zoals erfelijke aanleg, blootstelling aan xenobiotische stoffen, ongezond eten, weinig bewegen en/of veel stress. Daarnaast kunnen andere aandoeningen die de hormoonspiegel beïnvloeden, zoals bijvoorbeeld een trage schildklier, mogelijk de kans op PCOS vergroten, dus het is altijd belangrijk dat de gynaecoloog alle factoren die van invloed zouden kunnen zijn onderzoekt (o.a. Kachuei et al., 2012[6]).

PCOS symptomen

Vrouwen met PCOS hebben vaak last van meerdere symptomen waaraan je de ziekte kunt herkennen (o.a. Teede et al., 2010[7]):

• Onregelmatige menstruatie (minder dan 9 maal per jaar) of helemaal geen menstruatie
• Onvruchtbaarheid of verminderde vruchtbaarheid
• Acne, vette huid en vette roos
• Mannelijke lichaamsbeharing en haarverlies (bijvoorbeeld haren op de bovenlip, kin, rond de tepels, op de buik, op de onderrug en aan de binnenzijde bovenbenen, haaruitval rond de kruin en teruglopende haargrens).
• Hoog cholesterolgehalte
• Hoge bloeddruk
• Verdikte en donkerbruine/zwarte huid in de nek, op de armen, oksels, borsten of dijen
• Kleine wratjes (‘skin tags’) in de oksels, rond de hals en nek of in het gezicht
• Bekkenpijn
• Angsten of depressie

Omdat PCOS de hormoonspiegel enorm uit balans brengt kan de aandoening op de lange termijn leiden tot:

• Overgewicht en obesitas, vooral rond het middel (Gambineri et al., 2002[8])
• Diabetes type 2 of insuline-resistentie (Moran et al., 2010[9])
• Hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten (De Groot et al., 2011[10])
• Slaapapneu (Vgontzas et al., 2005[11])
• Broze botten (Zborowski et al., 2000[12])
• Mogelijk verhoogd risico op baarmoederhalskanker, eierstokkanker en borstkanker (Barry et al., 2014[13])

Naar schatting 10 tot 15 procent van alle Nederlandse vrouwen lijdt aan PCOS. Het syndroom gaat zoals je in bovenstaande symptomenlijst hebt kunnen lezen gepaard met allerlei klachten en symptomen, waarvan onvruchtbaarheid misschien wel de vervelendste is. Daarnaast kan PCOS op de langere termijn het risico op ernstige ziekten zoals hart- en vaatziekten en diabetes type II sterk vergroten. Als je vermoedt dat je PCOS hebt is het raadzaam om naar de dokter te gaan, die je na consultatie zal doorverwijzen naar de gynaecoloog om een echo van je eierstokken te laten maken. Op zo’n echo zijn de blaasjes vaak heel goed te zien, zodat de diagnose, rekening houdend met alle andere klachten die je hebt, meestal onomstotelijk kan worden vastgesteld (o.a. Azziz, 2006[14]). Echter, ook als de blaasjes niet zichtbaar zijn bij een echo kun je PCOS hebben. In dat geval zal de gynaecoloog een diagnose stellen op basis van een specifieke combinatie van symptomen, en andere ziekten die onvruchtbaarheid en mannelijke beharing kunnen veroorzaken uitsluiten, zoals hypothyreoïdie, congenitale adrenale hyperplasie (21-hydroxylase deficiëntie), syndroom van Cushing, hyperprolactinemie, androgeen afscheidende gezwellen en andere hypofyse- of bijnieraandoeningen (bron: Revised 2003 consensus on diagnostic criteria and long-term health risks related to polycystic ovary syndrome, 2004[15]).

Een andere indicatie dat je PCOS zou kunnen hebben is als je AMH-waarden veel te hoog zijn. AMH-hormoon, een afkorting van Anti-Müllerian Hormoon, is een protëine dat afgescheiden wordt door de follikels in de eierstokken en gemeten kan worden om te zien hoeveel eicellen er nog in de eierstokken aanwezig zijn (bij vrouwen in de menopauze is de AMH-waarde 0). In Amerika en Duitsland behoort de AMH-waardemeting tot de standaard vruchtbaarheidonderzoeken maar in Nederland kun je deze meting slechts bij enkele laboratoria en het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam laten doen.

PCOS behandeling

In de voorgaande paragrafen heb je kunnen lezen dat PCOS geen op zichzelf staande aandoening van de eierstokken is, maar een stofwisselingsziekte die veroorzaakt wordt door meerdere factoren (Silfen et al., 2003[16]). De blaasjes die zich op de eierstokken vormen zijn dus het gevolg van een onderliggend probleem en niet de oorzaak van de symptomen die met PCOS gepaard gaan. Het is bovendien belangrijk om niet te vergeten dat de wisselwerking tussen oorzaak en symptomen tot gevolg kan hebben dat je in een vicieuze cirkel terecht komt. Iemand met overgewicht heeft bijvoorbeeld een verhoogde insulineproductie, wat de hormoonspiegel weer verder uit balans trekt.

Binnen de reguliere geneeskunde worden meestal hormoonpreparaten voorgeschreven om PCOS te behandelen, maar als je een beetje begrijpt hoe deze aandoening ontstaat dan zul je al gauw kunnen concluderen dat hormoon regulerende medicijnen niet lang werken, omdat ze slechts de symptomen onderdrukken en de onderliggende oorzaak niet wegnemen. Bovendien hebben hormoonpreparaten vaak talloze vervelende bijwerkingen.

Onderstaand stappenplan vormt naar mijn mening de basis als je PCOS wil voorkomen of genezen en liever geen hormonen slikt:

Stap 1 – PCOS Voeding

Stap over op een gezond voedingspatroon en eet zo min mogelijk suikers en koolhydraten (Dunne, 2006[17]). Je lichaam kan maar weinig suikers en koolhydraten verwerken, dus als je er meer van eet dan je nodig hebt zal je lichaam ze met behulp van insuline opslaan in vet. Aangezien een verhoogde insulineproductie een essentiële factor is bij het ontstaan van PCOS kun je door suikers en koolhydraten te vermijden de aandoening al snel onder controle krijgen. Bovendien kun je door zo min mogelijk koolhydraten en suikers te eten je gewicht en bloeddruk verlagen, en dat is weer een extra bonus voor je gezondheid!

Andere voedingsmiddelen die je het beste zoveel mogelijk kunt vermijden zijn:

• Koffie: kan bloedsuikerschommelingen versterken en insulineresistentie verergeren
• Alcohol: is een zware belasting voor de lever, een belangrijk orgaan dat onder andere overtollige hormonen afvoert
• Voeding die rijk is aan verzadigd vet, zoals zuivelproducten en niet-biologisch vlees. Vlees dat niet biologisch is, heeft meestal een hoger verzadigd vetgehalte. Een te hoge consumptie van verzadigd vet kan leiden tot gewichtstoename, de insulineresistentie vergroten en de lever overmatig zwaar belasten.
• Niet-biologische groenten en fruit. Voedingsmiddelen die niet biologisch zijn bevatten meestal veel meer resten van pesticiden, waaronder xeno-oestrogenen, die een disbalans in de hormoonspiegel kunnen veroorzaken

Stap 2 – PCOS hormonen

Breng je hormonen in balans met alfa-liponzuur (ALA) en glutathion (Masharani et al., 2010[18]), twee krachtige antioxidanten die niet alleen de insulineresistentie verminderen maar ook ontstekingsremmende eigenschappen hebben, veroudering tegengaan en ontgiftend werken. Belangrijke bronnen van ALA zijn onder andere biologisch rundvlees (afkomstig van met gras gevoerde koeien), orgaanvlees (hart, lever, nieren) en bepaalde groenten zoals broccoli, spinazie, spruitjes, erwten en tomaten. Onderzoeken hebben uitgewezen dat glutathion in supplementen nauwelijks wordt opgenomen door het lichaam. Gelukkig maakt ons lichaam zelf glutathion aan, de productie van dit hormoon kun je daarom het beste bevorderen door veel verse groenten en bepaalde soorten fruit en specerijen te eten, met name broccoli, spruitjes, koolsoorten, avocado’s, perziken, watermeloen, kaneel, kardemom, kurkuma, tomaten, erwten, knoflook, uien en chilipepers. Daarnaast kun je jouw glutathionproductie een ‘boost’ geven door regelmatig eieren en natuurlijke proteïnepoeders te eten, te bewegen en stress zoveel mogelijk te voorkomen. Ook zijn er diverse superfoods die erom bekend staan dat ze je hormoonspiegel helpen reguleren, waaronder maca, kokosolie en l-glutamine, en superfoods die rijk zijn aan magnesium, zoals hennepzaad, amandelboter, chlorella, spirulina en gerstegraspoeder.

Stap 3 – PCOS vitamine D

Zorg dat je voldoende vitamine D binnenkrijgt, omdat je daarmee een regelmatige menstruatiecyclus bevordert en insulineresistentie vermindert (Hahn et al., 2006[19]). Vooral vrouwen met een donkere huidskleur, vrouwen die weinig buiten komen en gesluierde vrouwen lopen een verhoogde kans op een vitamine D tekort. Of je vitamine D gehalte goed is kun je eenvoudig laten controleren door middel van een bloedonderzoek. Bij natuurvoedingswinkels en online superfood winkels kun je natuurlijke vitamine D3 bestellen, welke het snelst en efficiëntst wordt opgenomen door het lichaam.

Stap 4 – PCOS medicijnen

Bespreek indien relevant met je huisarts welke medicijnen je hormoonhuishouding beïnvloeden en of er mogelijkheden zijn om deze op termijn af te bouwen. Als je al onder behandeling bent van PCOS dan kan het zijn dat je een anticonceptiepil of andere hormoon regulerende medicijnen slikt, zoals metformine, een bloeddrukverlagend middel dat de productie van androgenen onderdrukt en de insulineresistentie vermindert waardoor de menstruatiecyclus en ovulatie weer op gang komt . Zoals je weet behandelen deze medicijnen alleen de symptomen en hebben vaak nare bijwerkingen (bekende bijwerkingen van metformine zijn bijvoorbeeld misselijkheid, diarree, flatulentie, een metaalsmaak in de mond en in uitzonderlijke gevallen melkzuuracidose, dat tot een coma en zelfs de dood kan leiden), dus als je jouw levensstijl verandert zullen de symptomen van PCOS ook minder worden, waardoor je deze medicijnen op den duur niet meer nodig hebt.

PCOS voorkomen

Zoals met veel processen in het lichaam is een gezonde hormonale balans afhankelijk van talloze factoren, het heeft dus geen zin om bijvoorbeeld alleen maar minder suiker te eten en een vitamine D supplement te slikken, je zult echt naar het totale plaatje moeten kijken en je huidige levensstijl onder de loep moeten nemen. Een gezond voedingspatroon en beweging vormen de basis als je de hormoonhuishouding in balans wil krijgen, en daarmee verminder je niet alleen het risico op PCOS… je algehele gezondheid profiteert ervan! Heb jij het vermoeden of weet je dat je PCOS hebt en zou je aan afspraak met Karlijn Hoebe willen maken? Klik dan op deze link en stuur haar een mailtje met je klachten en waar je hulp bij zou willen hebben, dan neemt zij contact met je op.

Referenties

[1] Diamanti-Kandarakis, Evanthia, Helen Kandarakis, and Richard S. Legro. “The role of genes and environment in the etiology of PCOS.” Endocrine 30.1 (2006): 19-26.
[2] Steckler, Teresa, et al. “Fetal programming: prenatal testosterone treatment causes intrauterine growth retardation, reduces ovarian reserve and increases ovarian follicular recruitment.” Endocrinology 146.7 (2005): 3185-3193.
[3] Giallauria, Francesco, et al. “Exercise training improves autonomic function and inflammatory pattern in women with polycystic ovary syndrome (PCOS).” Clinical endocrinology 69.5 (2008): 792-798.
[4] Moran, L. J., et al. “The contribution of diet, physical activity and sedentary behaviour to body mass index in women with and without polycystic ovary syndrome.” Human Reproduction (2013): det256.
[5] Moran, Lisa J., et al. “Dietary composition in the treatment of polycystic ovary syndrome: a systematic review to inform evidence-based guidelines.” Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics 113.4 (2013): 520-545.
[6] Kachuei, Maryam, et al. “Prevalence of autoimmune thyroiditis in patients with polycystic ovary syndrome.” Archives of gynecology and obstetrics 285.3 (2012): 853-856.
[7] Teede, Helena, Amanda Deeks, and Lisa Moran. “Polycystic ovary syndrome: a complex condition with psychological, reproductive and metabolic manifestations that impacts on health across the lifespan.” BMC medicine 8.1 (2010): 41.
[8] Gambineri, A., et al. “Obesity and the polycystic ovary syndrome.” International journal of obesity and related metabolic disorders: journal of the International Association for the Study of Obesity 26.7 (2002): 883-896.
[9] Moran, Lisa J., et al. “Impaired glucose tolerance, type 2 diabetes and metabolic syndrome in polycystic ovary syndrome: a systematic review and meta-analysis.” Human Reproduction Update 16.4 (2010): 347-363.
[10] De Groot, P. C. M., et al. “PCOS, coronary heart disease, stroke and the influence of obesity: a systematic review and meta-analysis.” Human reproduction update 17.4 (2011): 495-500.
[11] Vgontzas, Alexandros N., Edward O. Bixler, and George P. Chrousos. “Sleep apnea is a manifestation of the metabolic syndrome.” Sleep medicine reviews 9.3 (2005): 211-224.
[12] Zborowski, Jeanne V., et al. “Bone mineral density, androgens, and the polycystic ovary: the complex and controversial issue of androgenic influence in female bone.” women 19.20 (2000): 21-22.
[13] Barry, John A., Mallika M. Azizia, and Paul J. Hardiman. “Risk of endometrial, ovarian and breast cancer in women with polycystic ovary syndrome: a systematic review and meta-analysis.” Human reproduction update 20.5 (2014): 748-758.
[14] Azziz, Ricardo, et al. “Criteria for defining polycystic ovary syndrome as a predominantly hyperandrogenic syndrome: an androgen excess society guideline.” The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 91.11 (2006): 4237-4245.
[15] ESHRE, The Rotterdam, and ASRM-Sponsored PCOS Consensus Workshop Group. “Revised 2003 consensus on diagnostic criteria and long-term health risks related to polycystic ovary syndrome.” Fertility and sterility 81.1 (2004): 19-25.
[16] Silfen, Miriam E., et al. “Early endocrine, metabolic, and sonographic characteristics of polycystic ovary syndrome (PCOS): comparison between nonobese and obese adolescents.” The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 88.10 (2003): 4682-4688.
[17] Dunne, Nancy. The Natural Diet Solution for PCOS and Infertility: How to Manage Polycystic Ovary Syndrome Naturally. Natural Solutions for PCOS, 2006.
[18] Masharani, Umesh, et al. “Effects of controlled-release alpha lipoic acid in lean, nondiabetic patients with polycystic ovary syndrome.” Journal of diabetes science and technology 4.2 (2010): 359-364.
[19] Hahn, S., et al. “Low serum 25-hydroxyvitamin D concentrations are associated with insulin resistance and obesity in women with polycystic ovary syndrome.” Experimental and clinical endocrinology & diabetes: official journal, German Society of Endocrinology [and] German Diabetes Association 114.10 (2006): 577-583.