Wat je ontlasting je vertelt – Over gele, harde, dunne en andere ontlasting

Bij kinderen is poep een favoriet onderwerp, maar als volwassenen hebben we het er niet vaak meer over. Maar je ontlasting kan je zeer waardevolle aanwijzingen geven over je gezondheid en voedingspatroon. In dit artikel kun je lezen hoe je ontlasting eruit behoort te zien en hoe je gezondheidsklachten kunt herkennen aan de stoelgang.

In dit artikel:

• Wat is gezonde ontlasting?
• De Bristol Stoelgangschaal
• Hoe herken je ongezonde ontlasting?
• Wat vertelt je ontlasting over je gezondheid?
• Je ontlasting (en gezondheid) verbeteren 

Je ontlasting vertelt je hoe het is gesteld met je (darm)gezondheid, je spijsvertering en je voedingspatroon. Zowel de frequentie, geur, kleur en vorm geeft je veel informatie. We doen het allemaal ongeveer dagelijks, maar wat is ontlasting eigenlijk precies? Het bestaat uit onverteerbare voedingsresten, ongeveer 75% vocht, zowel dode als levende bacteriën, vezels, slijm en verschillende (dode) cellen.

Wat is gezonde ontlasting?

We hebben gezonde ontlasting als ons spijsverteringsstelsel optimaal functioneert en als we daarnaast voldoende bewegen en ook vooral of we gezond eten. Ook onze hormonale balans, darmwerking en darmflora zijn van invloed op de ontlasting.
Je ontlasting is gezond:

• Wanneer je dagelijks één of twee keer poept
• Als het niet vreselijk en heel penetrant stinkt (naar bloemetjes zal het uiteraard nooit ruiken)
• We hoeven niet veel moeite te doen om de ontlasting kwijt te raken
• Het bestaat uit één gladde vorm
• Het heeft een S-vorm (door je darm)
• We hoeven eigenlijk niet af te vegen (al doen we dat natuurlijk wel) want er zit niets aan het papier
• Medium tot lichtbruin van kleur
• Ongeveer 2,5 tot 4,5 centimeter breed en tot wel 40 cm lang

De Bristol Stoelgangschaal

Er is een medisch hulpmiddel ontworpen om de vorm van menselijke ontlasting te herkennen en verdelen in categorieën. In Engeland wordt deze schaal ook wel de ‘Meyers Scale’ genoemd en bij ons (en wereldwijd) ook wel bekend als de Bristol Stoelgangschaal. Deze schaal is ontwikkeld aan de Universiteit van Bristol.
Er zijn zeven categorieën:

• Type 1: Losse harde keutels, die lijken op noten en moeilijk zijn uit te scheiden.
• Type 2: Als een worst, maar niet glad en eerder klonterig
• Type 3: Als een worst, maar met barstjes en gleuven aan de buitenkant
• Type 4: Als een worst of slang, glad en zacht
• Type 5: Zachte keutels met ‘hoekige’ randen en makkelijk uit te scheiden
• Type 6: Zachte stukjes met een gehavende buitenkant, een papperige uitscheiding
• Type 7: Waterig en vloeibaar, geen vaste stukjes

Ideaal zijn type 3 en 4, maar nummer 4 is de absolute winnaar. Dit is de meest gezonde vorm van ontlasting: zacht en glad in de vorm van een worst of slangetje. Bij type 1 en 2 wordt gesproken over constipatie en bij type 6-7 over diarree. Type 1 heeft het langst in de darmen gezeten en deze vorm van ontlasting komt het meest voor bij mensen met een ongezonde levensstijl. Type 7 heeft het kortst in de darmen doorgebracht.

Hoe herken je ongezonde ontlasting?

Wat is normaal? Ontlasting kan er immers steeds weer anders uitzien. Hoe je ontlasting er in een bepaalde periode gemiddeld uitziet, geeft je toch belangrijke informatie over je gezondheid. Je kunt herkennen wanneer het misschien tijd is om gezonder te gaan eten of leven en meer te bewegen. Of wanneer je (darm)gezondheid op een andere manier aandacht nodig heeft. Om deze reden is een plateau-wc of vlakspoeler handiger, wanneer de ontlasting niet meteen in het water plonst, maar op het plateau ligt kun je sneller afwijkingen herkennen. Dat artsen hierdoor sneller ernstige ziektes als darmkanker herkennen is ook aangetoond. In 1992 bleek uit onderzoek onder 1090 mensen (Byles JE, Sanson-Fisher RW) dat maar 56% regelmatig hun ontlasting en het toiletpapier checkt, bijvoorbeeld voor bloed. Wanneer je dit wel regelmatig doet kun je darmkanker in een vroeg stadium herkennen, aldus dit onderzoek. Uiteraard is het niet altijd darmkanker wanneer je bloed in je ontlasting hebt, het kan ook een wondje zijn of aambeien, het is echter wel goed om ernstige zaken voor te zijn door regelmatig te checken. Aan de andere kant helpt het ‘herkennen’ om je niet onnodig snel zorgen te maken.
Zo herken je ontlasting die niet is zoals het zou moeten zijn:

• Wanneer het pijnlijk is en er moeilijk uitkomt
• Wanneer je heel hard moet persen
• Harde losse stukken
• Waterig of papperig
• Wanneer je onverteerde voedselresten ziet zitten (vooral in combinatie met diarree)
• Wanneer het een afwijkende kleur heeft zoals geel, zwart, grijs of geel
• Veel slijm in de ontlasting
• Een smalle vorm, als een potlood

Wat vertelt je ontlasting over je gezondheid?

Hele sterke geur
Oké, ontlasting ruikt nooit fijn, maar wanneer je ontlasting extreem penetrant of anders ruikt kan dat te maken hebben met verschillende gezondheidsklachten zoals een allergie voor gluten (coeliakie), de ziekte van Crohn of malabsorptie (een aandoening aan de dunne darm). Maar ook cystische fibrose (ook wel taaislijmziekte waarbij het lichaam dik slijm produceert) of chronische pancreatitis.

Hard of zacht
Vezels werken als lijm en kunnen de ontlasting omvangrijk(er) maken. Door vezels blijft de ontlasting wel aan elkaar in plaats van in stukken. Wanneer je ontlasting juist erg zacht is of je zelfs regelmatig diarree hebt kan dit komen door een lactose intolerantie, ook kan het een reactie zijn op te veel kunstmatige zoetstoffen of een reactie op fructose of gluten. Uit wetenschappelijk onderzoek (Lewis SJ, Heaton KW, 1997) bleek dat de vorm van de ontlasting afhangt van de tijd dat die in de darmen is geweest. Gemiddeld doet het lichaam er tussen de achttien en tweeënzeventig uur over om voedsel te verteren en om te zetten naar ontlasting en het lichaam weer te verlaten. Wanneer dit sneller gaat is het resultaat diarree. Het lichaam heeft dan namelijk geen tijd om al het water te absorberen. Wanneer het juist langzamer gaat kan het zijn dat je last van constipatie hebt. Er is dan te veel water geabsorbeerd waardoor de ontlasting droog en hard is geworden. Het is niet de bedoeling dat je hard moet persen en ook krampen of een opgeblazen gevoel zijn niet zoals het hoort. Door constipatie hoef je minder frequent naar het toilet. Boven de vijfenzestig jaar neemt de kans op constipatie aanzienlijk toe. Vermijd laxerende middelen en zie dat alleen als allerlaatste redmiddel en gebruik het dan zo kort mogelijk. Probeer het eerst door stress weg te nemen (wanneer dat mogelijk is), meer groente en fruit te eten, meer water te drinken en meer te bewegen.

Er zijn verschillende oorzaken van diarree waaronder voedselallergie of intoleranties, een bacteriële of virale infectie, emotionele stress, medicatie, een te snel werkende schildklier, de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa, coeliakie of prikkelbare darm syndroom. De oorzaken van constipatie zijn bijvoorbeeld een verandering in je voedingspatroon (minder groente en fruit), emotionele stress, te weinig drinken, ijzersupplementen, medicijnen zoals pijnstillers, antidepressiva of te veel laxeermiddelen gebruikt hebben. Ook door te weinig beweging, de ‘drang’ naar de wc te moeten negeren, zwangerschap of hormonale disbalans, prikkelbare darm syndroom, diabetes of een te langzaam werkende schildklier.

Afwijkende vorm
Een dunne vorm, als een potlood kan mogelijk duiden op een obstructie of tumor in de darm of in het allerergste geval darmkanker (Floch 2010). Als je af en toe eens een dunne vorm hebt, dan is dat niet zorgwekkend. Het is belangrijk de huisarts te bezoeken als dit langere tijd zo is.

Afwijkende kleur
– Zwart of rode ontlasting kan mogelijk komen door bloeding in het maagdarmkanaal. Het is aan te raden om bij de huisarts voor de zekerheid even te checken of er niets aan de hand is. Zwarte ontlasting kan ook voorkomen bij obstipatie of komen door het gebruik van bepaalde medicatie (zoals ijzertabletten) of te veel drop eten.
– Wit of grijs kan wijzen op een tekort aan gal (gal geeft de kleur aan je ontlasting) en dat kan mogelijk komen door hepatitis, problemen met de alvleesklier (als de spijsverteringsenzymen vanuit de alvleesklier niet goed worden afgegeven bijvoorbeeld), cirrose (een onomkeerbaar proces van omzetting van levercellen naar littekenweefsel) of een geblokkeerde galgang. Ook kan het gisting in de darm zijn of komen door het eten van te veel vette voeding.
– Geel kan duiden op een verstopping van de galbuis (door een steentje of een ontsteking van de galblaas of lever). Een giardia infectie (parasiet). Het is goed om dit te laten checken bij een huisarts. Ook te veel alcohol consumeren kan de ontlasting een gele kleur geven.

Slijm in de ontlasting
Een beetje slijm in de ontlasting is geen probleem. Wanneer je veel slijm in je ontlasting ziet kan dit komen door veel consumeren van suiker, zuivelproducten of witmeelproducten. Ook kan het wijzen op prikkelbare darmsyndroom of een darmziekte als Crohn of colitis ulcerosa. Het kan een ontsteking zijn en in het ergste geval darmkanker. Ga in ieder geval langs de huisarts wanneer veel slijm gepaard gaat met bloed en buikpijn.

Vettige ontlasting
Als er vetten in je ontlasting zitten kan het bijvoorbeeld aan de pot gaan plakken. Het is niet de bedoeling dat er vetten in de ontlasting zitten want, als het goed is, worden deze opgenomen door de darmen. Wanneer er wel vetten in de ontlasting zitten kan dat komen door een beschadigde darm door een voedsel- of glutenallergie of door een tekort aan galzuur of verminderde werking van de alvleesklier.

Flatulentie
Het goede nieuws (voor sommigen): winden is gezond en ook nodig om het darmgas kwijt te raken. Het is een teken dat alle bacteriën darmen hun werk goed doen. Gemiddeld ontsnapt er gemiddeld veertien keer lucht, waarvan 99% (als het goed is) geurloos is. Soms merk je het niet eens. De Maag Lever Darm stichting bevestigt dit, zij leggen uit dat gas in de darm vrijwel geheel uit stikstof, zuurstof, koolzuurgas, waterstof en methaan bestaat. Allemaal reukloze gassen. Het stinken van winden heeft te maken met een geringe hoeveelheid stinkende gassen, vaak zwavelverbindingen die vrijkomen bij de afbraak van bepaalde eiwitten. De samenstelling en de geur van het darmgas heeft onder andere te maken met voeding en de darmflora. Wanneer de darmflora uit balans is kan er extra gasvorming ontstaan en dat is wel een vervelend probleem.

Ongewild ontlastingsverlies
Ongeveer 200.000 volwassenen in Nederland hebben te maken met ontlastingsincontinentie met zowel lichamelijke als psychische klachten tot gevolg. Dit kan komen door verslapping of beschadiging van de kringspier (bijvoorbeeld na een zware bevalling). Blijf hier zeker niet mee rondlopen want er zijn verschillende behandelmogelijkheden die effectief kunnen zijn zoals extra vezels en voedingsadvies, bekkenfysiotherapie, het spoelen van de endeldarm (zodat de rest van de dag geen ontlasting meer zal ontsnappen en je zelfverzekerd op pad kunt) en in sommige gevallen een operatie. In 2009 is er in het VU medisch centrum zelfs onderzoek gedaan naar een nieuwe therapie afkomstig uit Amerika die werkt middels radiofrequentie.

Darmflora van mensen met overgewicht
Mensen met overgewicht hebben een andere samenstelling van de darmflora dan mensen zonder overgewicht. AMC-internist Anne Vrieze deed er onderzoek (2013) naar en vroeg zich daarbij af of de darmflora afwijkt door het overgewicht, of dat er overgewicht is omdat de darmflora afwijkt. Er is gebleken dat veel patiënten met chronische diarree baat hebben als ze een transplantatie ondergaan met ontlasting van een gezonde donor. Vrieze onderzocht de aanwijzingen dat gezonde ontlasting ook mensen met overgewicht kan helpen. Uit het onderzoek bleek dat de insulinegevoeligheid na zes weken inderdaad was verbeterd bij mensen met overgewicht die gezonde ontlasting toegediend kregen. Het is niet meteen een nieuwe afslankmethode, er zal meer onderzoek gedaan worden, maar zo kan in de toekomst wel worden onderzocht welke bacteriën de patiënt kunnen helpen (zodat zij deze wellicht via een andere vorm, zoals een supplement, toegediend kunnen krijgen).

Je ontlasting (en gezondheid) verbeteren

Je kunt je ontlasting en (darm)gezondheid absoluut verbeteren. Je kunt klachten voorkomen of verbeteren door je levensstijl en voedingspatroon aan te passen. Beweeg dagelijks voldoende en zorg dat je voedingspatroon genoeg vezels uit verse groente en fruit bevat (niet uit granen). Sterker nog probeer glutenhoudende granen als tarwe helemaal te vermijden omdat ze een negatief effect (en zelfs beschadigende werking) hebben op het spijsverteringssysteem. Evenals kunstmatige zoetstoffen, te veel suikers, MSG, te veel cafeïne en fabrieksmatig bewerkte voedingsmiddelen. Je kunt je vezelinname eventueel verhogen door lijnzaad of psylliumvezels. Drink voldoende water en zoek manieren om emotionele stress te ontladen of kwijt te raken (erover praten, EFT, yoga, meditatie, mindfulness). Soms is het nodig, maar antibiotica heeft een ongunstig effect op de darmflora (slik eventueel probiotica erbij, dit kun je ook doen wanneer je geen antibiotica gebruikt, maar wel het vermoeden hebt dat je niet voldoende gezonde bacteriën uit je voeding haalt). Wetenschappelijk onderzoek (Sikirov, 1987) heeft aangetoond dat boven de toiletpot hangen in ‘hurk stand’ een positief effect heeft op de darmbeweging (in vergelijking met gewoon zitten op de pot). Het stimuleert het volledig legen van de darm en voorkomt en vermindert constipatie en aambeien. Verder kun je nog gefermenteerde voeding toevoegen aan je voedingspatroon zoals kefir of zuurkool.

Dus kijk vanaf nu eens goed achterom na een toiletbezoek en kom meer te weten over je interne gezondheid. Zoals gezegd kun je met gezonde voeding en voldoende bewegen al een grote stap maken richting gezonde ontlasting!

Referenties
– Lewis SJ, Heaton KW. Stool form scale as a useful guide to intestinal transit time. Scand. J. Gastroenterol. 32(9):920-4.
– Floch MH, Netter’s Gastroenterology. 2nd ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2010.
– Sikirov, Management of Hemorrhoids: A New Approach, Israel Journal of Medical Sciences, 1987: 23, 284-286.
– Meurs-Szojda, VU Medisch Centrum, 2009.
– Vrieze, Academisch Medisch Centrum, 2013.
– Byles JE, Sanson-Fisher RW et al. Early detection of colorectal cancer: a profile of current practise. Cancer Detect Prev. 1992;16(4):245-52.