Heb ik een glutenallergie?

Voor de meeste mensen zijn gluten moeilijk verteerbaar. Ook al heb je niet meteen een duidelijke reactie na het eten zoals mensen met coeliakie, de kans is groot dat gluten je darmen geen goed doen. Er zijn zelfs wetenschappers die zeggen dat dit voor 81 % van de mensen geldt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat veel mensen die overgaan op een glutenvrij menu zich een stuk fitter voelen. Wellicht geldt dit voor jou ook. In dit artikel lees je hoe je een overgevoeligheid voor gluten kunt herkennen.

In dit artikel:

• Heb ik een glutenallergie?
• Symptomen van een glutenallergie
• Waardoor wordt een glutenallergie veroorzaakt?
• Kan ik nooit meer gluten eten?
• Wat is de volgende stap?

Heb ik een glutenallergie?

Glutenallergie is één van de onbekendste volksziekten van Nederland: 1 op de 100 mensen heeft het, maar slechts 1 op de 800 mensen weet dat ze het hebben.[1] Een glutenintolerantie uit zich in de meest ernstige vorm in coeliakie. Dit is een auto-immuunziekte waarbij de dunne darmwand wordt aangetast en de darmvlokken verschrompelen doordat het lichaam antistoffen aanmaakt tegen de eigen weefsels. Elke keer als de darmwand in aanraking komt met gluten wordt de darmwand verder afgebroken. Op de lange termijn worden voedingsstoffen steeds slechter opgenomen waardoor allerlei gebreksziekten kunnen optreden.

Voor een diagnose van coeliakie moeten de antilichamen in het bloed aangetroffen worden. Er zijn echter steeds meer mensen bij wie dit niet het geval is, maar die wel allerlei klachten hebben die verband houden met het eten van gluten. Deze groep van mensen die overgevoelig zijn voor gluten (glutensensitiviteit) groeit zo snel dat er ook in de wetenschap steeds meer aandacht voor komt onder de noemer van non-celiac gluten sensitivity (NCGS). Onderzoeker en glutenexpert Dr. Kenneth Fine schat dat 81 % van de Amerikanen genetische aanleg heeft om overgevoelig voor gluten te worden.[2]

“There’s probably some kind of gluten intolerance in all of us. Gluten is fairly indigestible in all people.” (M.D. Leffler, assistant professor of medicine at Harvard Medical School)[3]

Bij mensen met glutensensitiviteit worden de darmvlokken niet aangetast zoals bij mensen met coeliakie[4], maar kan er wel tijdelijke doorlaatbaarheid van de darmwand ontstaan. Daardoor kunnen gluten en andere stoffen die er niet horen toch in de bloedbaan terecht komen en een lichte ontstekingsreactie tot gevolg hebben.[5] De doorlaatbaarheid van de darm kan ook tijdelijk vergroot worden na gebruik van antibiotica, door te veel drank of door stress. Als je alleen dan gevoelig bent voor gluten, kan dat betekenen dat je er niet goed tegen kunt (Enders, 2015).[6] In steeds meer onderzoek wordt ook een verband gelegd tussen glutensensitiviteit en allerlei vage klachten en aandoeningen; met name ontstekingsreacties, auto-immuunziekten, allergieën, astma en eczeem (Cordain, 2014).[7]

Tarwe allergie

Gluten is een eiwit dat voorkomt in alle granen. Granen zijn planten die behoren tot de grassenfamilie, o.a. tarwe, rogge, gerst, spelt en kamut. 80 % van de eiwitten in de moderne tarwe zijn gluten. Er zijn ook nog eens verschillende soorten gluten, de glutenines en de gliadines. Alleen de gliadinefractie van gluten kan aanleiding geven tot coeliakie. Granen met weinig tot geen van deze gliadines (rijst en maïs) kunnen wel gegeten worden door mensen met coeliakie.

Glutenallergie is iets anders dan een allergie of intolerantie voor tarwe. Een echte tarweallergie veroorzaakt vrijwel onmiddellijk een reactie op tarwe, die zeer heftig kan zijn en een dodelijke anafylactische shock kan veroorzaken, vooral bij kinderen. Het is een specifieke reactie van het immuunsysteem op tarwe-eiwitten in het algemeen, niet alleen op de gluteneiwitten.

Een intolerantie voor tarwe daarentegen wordt veroorzaakt doordat de tarwe-eiwitten onvolledig verteerd worden óf doordat de doorlaatbaarheid van de dunne darm groter is geworden (‘lekke darm’). Het kan soms drie dagen duren voordat er symptomen optreden, waardoor het moeilijk is een diagnose te stellen. [8]

Symptomen van een gluten allergie

Mensen met een overgevoeligheid voor gluten hebben vaak last van buikpijn of moeheid na het eten van gluten. Verteringsklachten zoals diarree, verstopping, een opgezette buik, plakkerige ontlasting of gewichtsverlies kunnen duiden op een slechte vertering van gluten. Behalve verteringsklachten uit het zich vaak ook in allerlei andere klachten elders in het lichaam zoals ontstekingen in de huid (psoriasis of eczeem), in de gewrichten (artritis), luchtwegen (astma, allergieën) en hersenen (duizeligheid, slecht geheugen, brainfog etc.)[9] Voor mensen die en glutensensitiviteit hebben geldt dat ze zich meestal na 1 of 2 weken geen gluten eten al een stuk beter voelen. Ze hebben minder last van spijsverteringsklachten, winderigheid, hoofd of gewrichtspijnen en kunnen zich beter concentreren en zijn minder vaak moe (Enders, 2015).[10]

‘Celiac disease is a clinical chameleon, and the symptoms can really affect any organ or tissue in your body, but also they are very unspecific.’ (A. Fasano, medical director of the Center for Celiac Research at the University of Maryland School of Medicine)

Bij een echte glutenallergie (coeliakie) kan er door de beschadiging van de darmwand geen goede opname plaatsvinden van voedingstoffen, met name ijzer, calcium en vitamine D. De eerste symptomen zijn dan ook meestal tekenen van een tekort aan die stoffen: bloedarmoede, vermoeidheid en aften. Daarnaast kan coeliakie leiden tot tal van andere klachten zoals vermoeidheid, bloedarmoede, botontkalking, onvruchtbaarheid en depressiviteit.[11] Volgens coeliakie expert Alessio Fasano is coeliakie een klinische kameleon die zich in heel veel verschillende gedaanten kan tonen omdat het feitelijk alle organen en weefsels van je lichaam kan aantasten. Daarom wordt het vaak niet herkend of pas in een laat stadium.[12] Zo is er een stortvloed aan klinische studies waaruit blijkt dat coeliakie de kans op auto-immuunstoornissen zoals artritis en diabetes, leveraandoeningen, miskramen, keel- en slokdarmkanker en kanker aan de dunne darm, astma, longontsteking en tuberculose vergroot.[13]

Mogelijke symptomen van coeliakie:

• Diarree
• Dikke, zeer bleke faeces
• Maagkrampen
• Gewichtsverlies
• Pijn in botten en gewrichten
• Opgeblazen gevoel en winderigheid
• Brandende of zere tong (door vitaminetekort)
• Blaren, met name op de knieën, ellebogen en billen
• Nachtzweet
• Bloedarmoede
• Prikkelbaarheid
• Constant moe gevoel, ME
• Haaruitval[14]

Bij kinderen ontstaan de klachten vaak al in het eerste levensjaar. Zodra een baby met coeliakie voeding krijgt die gluten bevat krijgt het klachten zoals een opgezette buik, weinig eetlust, overgeven en diarree. Vaak blijven ze ook achter in groei en gewicht, hebben platte dunne billen, een bolle buik, dunne armen en benen en huilen veel. Ze hebben vaak een stinkende, vettige en schuimende ontlasting.[15]

Verband met neurologische aandoeningen

Alarmerend is ook dat de immuunreactie op gluten – naar nu blijkt – niet alleen in de ingewanden maar bijna overal in het lichaam schade kan aanrichten. Dit blijkt uit de ontdekking dat ongeveer 10 procent van de bevolking een antilichaam tegen het gliadinebestanddeel van gluten aanmaakt en toch geen van de klassieke symptomen van coeliakie vertoont. Dokter Alessio Fasano, die het onderzoek uitvoerde waaruit dit blijkt, zegt hierover: ‘Wereldwijd komt coeliakie buiten de ingewanden vijftien keer vaker voor dan coeliakie in de ingewanden’. Dit kan weer tot allerlei neurologische klachten en symptomen leiden. Ook andere onderzoekers hebben bevestigd wat enkele psychiaters al lang vermoedden: coeliakie is een belangrijke factor bij schizofrenie en depressie. Er zijn zelfs aanwijzingen dat autisme misschien verband houdt met coeliakie.[16]

Waardoor wordt een gluten allergie veroorzaakt?

Mensen met een glutenallergie of sensitiviteit hebben moeite om het gluteneiwit te verteren. Alle granen die tot de grassenfamilie behoren bevatten gluten. Maar de mate waarin varieert. Granen met weinig tot geen van de gliadine-gluten (rijst en maïs) kunnen wel gegeten worden door mensen met coeliakie. Maar alle leden van de tarwefamilie zoals spelt, kamut en eenkoorn zullen waarschijnlijk wel problemen geven voor mensen met coeliakie.[17]

Bij mensen met coeliakie beschadigt de wandbekleding van de dunne darm, met name de miljoenen haartjes (‘villi’) waarmee die bedekt is. Deze villi vormen een gigantisch oppervlak dat het lichaam gebruikt om de voedingsstoffen uit het eten te halen. Wanneer het gluteneiwit daarmee in contact komt, ontstaat bij mensen met coeliakie een ontstekingsreactie die het immuunsysteem op het verkeerde been zet: het denkt dat de villi de indringers zijn. Het gevolg is dat het immuunsysteem een aanval op de eigen darmwand inzet en die probeert te vernietigen. Hierdoor blijft er steeds minder darmvlokken over om voedingsstoffen op te nemen.[18]

Coeliakie is een erfelijke aandoening. Mensen met de genen voor coeliakie zullen sneller coeliakie ontwikkelen als ze met gluten in aanraking komen dan anderen.[19] Het wordt echter steeds duidelijker door onderzoek hoe belangrijk de rol van de omgevingsfactoren is in het ontwikkelen van coeliakie. Die omgevingsfactoren kunnen ook verklaren waarom er zo’n sterke groei is in het aantal gevallen van glutenallergie en -sensitiviteit.

Factoren die een rol spelen:

1. Moderne tarwe bevat meer gluten

Moderne tarwe bevat veel meer gluten dan de oorspronkelijke tarwerassen. Volgens experts zoals Dr. Alessio Fasano is dit één van de redenen waarom coeliakie en overgevoeligheid voor gluten steeds meer voorkomen.[20] Omdat gluteneiwitten functioneren als een soort lijm en helpen om brood bij elkaar te houden, zijn de moderne tarwerassen veredeld op het bevatten van meer gluten. Bovendien blijkt uit studies dat juist de gluten-eiwitten waar mensen met coeliakie op reageren (alfa-gliadines) zijn toegenomen (Davis, 2011).[21] Daarnaast zitten er ook steeds meer andere stoffen in tarwe zoals alfa-amylase-trypsineremmers die de ontstekingsreacties in de darm nog verder verergeren (Nijeboer et al, 2013).[22]

2. We zijn steeds meer gluten gaan eten

Tarwe zit tegenwoordig bijna in elke maaltijd, van muesli, tot brood tot pizza. 20% van alle calorieën die wereldwijd geconsumeerd worden komt van tarwe. En omdat tarwe ook in veel van de bewerkte voedingsmiddelen zit, bevat vaak wel 50 % van ons dieet tarwe. Dit is pas in de laatste afgelopen 100 jaar ontstaan. Evolutionair gezien is dat een hele recente ontwikkeling. Tot de 19e eeuw werd tarwe meestal gemengd met noten, bonen of andere granen. Voor onze voorouders van vóór de agrarische revolutie (10.000 jaar geleden) was graan überhaupt nauwelijks onderdeel van het dieet. Want graan was moeilijk te oogsten en had relatief weinig voedingswaarde. Ons immuunsysteem heeft dus (nog) niet de tijd gehad om zich aan te passen aan het eten van granen (Cordain, 2012).[23]

3. Verstoring van de darmflora

Steeds meer onderzoek wijst er op dat een disbalans in de darmflora een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling van coeliakie. Twee belangrijke probiotische bacteriën, de lactobacillus en de bifidus, vervullen een belangrijke taak in het in bedwang houden van schadelijke micro-organismen en vormen een krachtig hulpmiddel bij de spijsvertering, de opname van voedingsstoffen en de immuunfunctie in het algemeen.[24] Nederlandse wetenschappers hebben ontdekt dat ook een overmatige groei van candida (schimmelinfectie) in de darmen bijdraagt aan de ontwikkeling van coeliakie (Nieuwenhuizen et al, 2003).[25]

Kan ik nooit meer gluten eten?

Voor mensen met coeliakie geldt dat elk spoortje van gluten de darm opnieuw beschadigt. Door glutenvrij te gaan eten krijgt de darmwand de kans om te herstellen. Hoe eerder dit gebeurt hoe beter. Coeliakie-patiënten moeten levenslang glutenvrij eten om de darmen heel te houden. Sommige mensen hebben al zo lang een beschadigde darm dat deze niet meer kan herstellen. Dit heet ‘refractaire coeliakie’, maar dit is erg zeldzaam. Het komt meestal alleen voor als de diagnose pas op latere leeftijd, na het vijftigste jaar, is gesteld.[26]

Er zijn echter wel onderzoeken waardoor voorzichtig gedacht wordt dat probiotica nuttig kunnen zijn ter bestrijding van coeliakie. Zo bleek het toedienen van probiotica de ontstekingsreacties bij coeliakie patiënten te verminderen (Klemenak et al, 2015).[27] Ook bleek uit recent onderzoek dat er een specifiek eiwit is dat helpt om de darmwand te beschermen bij ontstekingsreacties. Dit eiwit, elafine, voorkomt dat de darmbarrière wordt afgebroken als er een ontstekingsreactie is na het eten van tarwe. Tegelijkertijd werkt het in op de enzymen die gluten afbreken (Galipeau, 2014).[28]

Voor mensen met een overgevoeligheid voor gluten zijn gluten niet persé uit den boze. Het verschilt per persoon hoeveel gluten het lichaam kan verdragen zonder klachten te krijgen. Hierbij is het dus vooral een kwestie van goed luisteren naar je eigen lichaam. Uit onderzoek blijkt wel dat ook voor mensen met een overgevoeligheid voor gluten geldt dat ze meestal baat hebben bij een constant glutenvrij menu. Al een kleine hoeveelheid gluten zorgt namelijk ook bij personen met het vermoeden van glutensensitiviteit voor beduidend meer klachten. Klachten van een opgeblazen gevoel en pijn in de darm waren significant erger nadat de proefpersonen in aanraking kwamen met gluten. Ook hadden ze significant meer last van depressieve klachten, niet helder kunnen denken en aften in de mond (Sabatino, 2015).[29]

Wat is de volgende stap?

De huisarts kan met een simpele bloedtest vaststellen of er antistoffen tegen gluten in het bloed zitten. Is dat het geval, dan is de kans op coeliakie groot. De enige manier om ondubbelzinnig coeliakie vast te stellen is door een biopsie, waarbij een stukje weefsel uit de ingewanden wordt weggehaald en onderzocht. Als blijkt dat de darmvlokken ontbreken of beschadigd zijn, is er met zekerheid sprake van coeliakie.

Een glutensensitiviteit kan je meestal zelf vaststellen door een eliminatie–dieet te volgen. Je eet dan een aantal weken helemaal geen gluten, en kijkt daarna heel goed wat er gebeurt als je het weer aan je menu toevoegt. Meestal merken mensen met een glutensensitiviteit al na 1 tot 2 twee weken glutenvrij eten verbetering in hun gezondheid. Ze hebben minder last van spijsverteringsklachten, winderigheid, hoofd of gewrichtspijnen en kunnen zich beter concentreren en zijn minder vaak moe.

Wil je zeker weten of je lichaam een overgevoeligheid heeft voor graanproducten, dan kan je een voedselintolerantietest doen. Daarmee wordt je bloed geanalyseerd op antistoffen tegen bepaalde voedingsmiddelen. De ImuPro voedselintolerantie test die wij aanbieden geeft aan of het lichaam sensitief of intolerant is (geworden) voor bepaalde voedingsmiddelen, waaronder granen. Er wordt niet specifiek getest of je een glutenallergie hebt, maar je weet wel zeker of je graanproducten kunt eten of niet. Je komt dan ook meteen te weten of er andere voedingsmiddelen zijn waar je intolerant voor bent en in welke mate.

Als je darmen inderdaad moeite hebben met het verteren van gluten, kan het je heel veel energie teruggeven als je gluten uit je menu schrapt. Of het nou een hype is of niet, voor je eigen gezondheid is het zeker de moeite waard om een tijdje glutenvrij te eten en te kijken wat het je oplevert. In de blog ‘Moet ik glutenvrij eten en hoe ziet een glutenvrij dieet er uit?‘ vind je praktische tips hoe je glutenvrij kunt gaan eten.

Referenties

[1] www.glutenvrij.nl
[2] Dr. D. Jockers, Avoid the gluten epidemic, Natural News, 30 april, 2011
[3] Storrs, Carina. Will a gluten-free dietimprove your health? Health Magazine, 4 april, 2011
[4] Nijeboer P, Mulder CJJ, Bouma G. Glutensensitiviteit: hype of nieuwe epidemie? Ned Tijdschr Geneeskd 2013; 157:A6168 (Ortho)
[5] Chriss Kresser, RHR: Pioneering Researcher Alessio Fasano M.D. on Gluten, Autoimmunity & Leaky Gut, 8 augustus 2012
[6] Giulia Enders, De mooie voedselmachine, de charme van je darmen, 2015
[7] Loren Cordain, The paleo answer, 7 days to lose weight, feel great, stay young, 2012
[8] Tony Edwards, Wanneer het eten je vijand is, Medisch dossier, sep 2006
[9] Dr. D. Jockers, Avoid the gluten epidemic, Natural News, 30 april, 2011
[10] Giulia Enders, De mooie voedselmachine, de charme van je darmen, 2015
[11] Tony Edwards, Wanneer het eten je vijand is, Medisch dossier, sep 2006
[12] Chriss Kresser, RHR: Pioneering Researcher Alessio Fasano M.D. on Gluten, Autoimmunity & Leaky Gut, 8 augustus 2012
[13] Tony Edwards, Wanneer het eten je vijand is, Medisch dossier, sep 2006
[14] Tony Edwards, Wanneer het eten je vijand is, Medisch dossier, sep 2006
[15] http://www.mlds.nl/ziekten/140/coeliakie/klachten/
[16] Tony Edwards, Wanneer het eten je vijand is, Medisch dossier, sep 2006
[17] Lynne McTaggart, Spelt, de nieuwe tarwe, Medisch Dossier feb 2008
[18] Tony Edwards, Wanneer het eten je vijand is, Medisch dossier, sep 2006
[19] Julie McGinnis, Gluten then and now, 24 juni 2011
[20] Julie McGinnis, Gluten then and now, 24 juni 2011
[21] W. Davis MD, Wheat belly, lose the wheat, lose the weight, and find your path back to health, 2011
[22] Nijeboer P, Mulder CJJ, Bouma G. Glutensensitiviteit: hype of nieuwe epidemie? Ned Tijdschr Geneeskd 2013; 157:A6168
[23] Loren Cordain, The paleo answer, 7 days to lose weight, feel great, stay young, 2012
[24] Tony Edwards, Wanneer het eten je vijand is, Medisch dossier, sep 2006
[25] Nieuwenhuizen et al, Is Candida albicans a trigger in the onset of coeliac disease? Lancet. 2003 Jun 21;361(9375):2152-4.
[26] http://www.mlds.nl/ziekten/140/coeliakie/behandeling/
[27] Klemenak et al, Administration of Bifidobacterium breve Decreases the Production of TNF-α in Children with Celiac Disease, Dig Dis Sci. 2015 Jul 2
[28] Galipeau et al, Novel role of the serine protease inhibitor elafin in gluten-related disorders, American Journal of Gastroenterology, april 2014; doi: 10.1038/ajg.2014.48
[29] Di Sabatino A et al., Small Amounts of Gluten in Subjects with Suspected Nonceliac Gluten Sensitivity: a Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled, Cross-Over Trial. Clin Gastroenterol Hepatol 2015 Feb 19