Vitamine D tekort symptomen

Vitamine D is een onmisbare vitamine voor onze gezondheid. Aan de hand van talloze wetenschappelijke onderzoeken is namelijk aangetoond dat vitamine D het immuunsysteem versterkt, energie geeft, een gezonde nachtrust bevordert en spier- en gewrichtspijn tegengaat. Andere onderzoeken laten zelfs zien dat je bij een gezond vitamine D-niveau minder risico loopt om allerlei ernstige ziekten en aandoeningen te krijgen, zoals kanker, hart- en vaatziekten, diabetes en overgewicht. We kunnen dus niet zonder vitamine D, maar desondanks heeft 45% van de Nederlandse mannen en 56% van de Nederlandse vrouwen een vitamine D-tekort, meestal zonder daar zelf bewust van te zijn. De hoogste tijd dus om erachter te komen of je een vitamine D tekort hebt!

In dit artikel:

• Wat is vitamine D?
• Waarom is vitamine D zo belangrijk voor onze gezondheid?
• Oorzaken vitamine D tekort
• Hoeveel vitamine D moeten we dagelijks binnenkrijgen?
• Vitamine D tekort symptomen
• Hoe weet ik of ik een vitamine D tekort heb?
• Hoe kan ik mijn eigen vitamine D gehalte testen?

Wat is vitamine D?

In tegenstelling tot wat veel mensen denken is Vitamine D is niet één vitamine, maar een groep van 5 in vet oplosbare prohormonen (precursors van hormonen), te weten:

• Vitamine D1 (verbinding van ergocalciferol (D2) en lumisterol): deze benaming wordt niet meer gebruikt (voor de volledigheid wel nog even hier genoemd)
• Vitamine D2 (ergocalciferol): kan niet door het menselijk lichaam geproduceerd worden en zit onder meer in plantaardige voeding en schimmels (b.v. kaas, paddenstoelen, gist).
• Vitamine D3 (cholecalciferol): kan wel door het menselijk lichaam in de huid worden geproduceerd uit (het uit cholesterol afkomstige) 7-dehydrocholesterol via een fotochemische reactie op ultraviolette stralen uit zonlicht. Daarnaast is deze vitamine in zeer kleine mate aanwezig in dierlijke voeding, waaronder vette vis, eieren en visolie.
• Vitamine D4 (22-dihydroergocalciferol): is een verzadigde vorm van vitamine D2
• Vitamine D5 (sitocalciferol): is gesynthetiseerd uit 7-Dehydrositosterol

Voor de mens zijn vitamine D2 en vitamine D3 het belangrijkst voor de gezondheid, maar daarbij is het wel goed om te weten dat vitamine D3 tot wel 10 keer effectiever is dan vitamine D2.

Het grootste gedeelte (90%) van de vitamine D3 die ons lichaam nodig heeft wordt aangemaakt zodra ultraviolette straling (UV) onze huid bereikt, waar het de precursor molecuul 7-dehydrocholesterol activeert. Maar natuurlijk dienen we daarvoor wel voldoende in de zon te zitten! De overige 10% vitamine D3 en D2 krijgen we binnen via onze voeding. De vitamine D die via voeding of zonlicht ons lichaam binnenkomt wordt via de bloedbaan naar de lever getransporteerd, waar het wordt omgezet in het prohormoon calciodiol. Vervolgens wordt calciodiol in de nieren omgezet in calcitriol, de bioactieve vorm van vitamine D. Deze komt weer in de bloedbaan terecht en bindt zich aan vitamine D-bindende eiwitten (VDBP) in het bloedplasma, waarna het naar talloze organen in het lichaam wordt getransporteerd. Daarnaast vindt er in het immuunsysteem een synthese plaats tussen calcitriol en monocyten-macrofagen, waardoor calcitriol verandert in een cytokine die het lichaam beschermt tegen microbiële indringers door het immuunsysteem te activeren.

Waarom is vitamine D zo belangrijk voor onze gezondheid?

Al ruim een eeuw geleden kwamen wetenschappers tot de ontdekking dat vitamine D de ziekten rachitis en osteomalacie kan voorkomen, maar dankzij de vele studies die sindsdien zijn uitgevoerd weet men nu dat vitamine D veel belangrijker voor onze gezondheid is dan aanvankelijk werd gedacht. Vitamine D speelt een belangrijke rol bij veel functies in ons lichaam, want het:

• Is verantwoordelijk voor de absorptie van 5 verschillende belangrijke mineralen, te weten calcium, ijzer, magnesium, fosfaat en zink, die allen weer hun eigen functies in het lichaam hebben. Zonder vitamine D kunnen we deze mineralen dus slechter opnemen in ons lichaam (o.a. Bolland et al., 2014[1])
• Zorgt voor een sterk immuunsysteem en verlaagt de kans op virale en bacteriële infecties (Hewison, 2011[2])
• Kan het risico op ca. 15 vormen van kanker (o.a. borstkanker, prostaatkanker, darmkanker, longkanker en lymfoom) helpen verlagen (o.a. Garland et al., 2006[3])
• Verlaagt de kans op diabetes (Hypponen et al., 2002; Holick, 2004; Pittas et al., 2012[4])
• Vermindert de kans op astma (Brehm et al., 2009[5])
• Beschermt tegen hart- en vaatziekten (Wang et al., 2008[6])
• Vermindert de kans op stemmingswisselingen en depressie (Bertone-Johnson, 2009[7])
• Vermindert de kans op zwangeschapscomplicaties, zoals keizersnede en pre-eclampsia (Bodnar et al., 2007[8]), autisme (Cannell, 2008[9]) en taalstoornissen bij kinderen (Whitehouse et al., 2012[10])
• Verhoogt de levensverwachting in het algemeen (o.a. Bjelakovic et al., 2011[11]; Autier et al., 2007[12])

Oorzaken vitamine D tekort

Veel Nederlanders hebben een vitamine D-tekort, vaak zonder het zelf te weten. Vooral volwassenen ouder dan 50 jaar lopen het risico met een ernstig vitamine D-tekort rond te lopen, want onderzoekers becijferden enkele jaren geleden dat 45% van de Nederlandse mannen en 56% van de Nederlandse vrouwen die zij onderzochten met een vitamine D-tekort kampten (Snijder et al., 2005[13]). Je vraagt je waarschijnlijk meteen af hoe dat mogelijk is. Wetenschappers hebben daar verschillende verklaringen voor:

• Te weinig blootstelling aan zonlicht: zoals je al eerder hebt kunnen lezen haalt ons lichaam 90% van de benodigde vitamine D uit zonlicht, dus als je niet voldoende in de zon zit krijg je vanzelf een vitamine D tekort. De mens heeft de zon dus nodig om te kunnen overleven. In Nederland is de zonkracht maar enkele maanden per jaar optimaal (>3) om voldoende vitamine D te kunnen aanmaken. Voor de aanmaak van vitamine D voor één dag, dien je tijdens deze optimale condities 15-20 minuten onbeschermd (dus zonder zonnebrandcrème en zonnebril) in de zon te zitten. Andere factoren die hier nog bij meespelen zijn je leeftijd en huidskleur (Faurschou et al., 2012[14]).  Omdat veel mensen de meeste tijd binnenshuis of op het werk doorbrengen, de condities voor optimale vitamine D aanmaak niet optimaal zijn door gebrek aan zon en zonkracht in Nederland, en omdat in de zon zitten door medici wordt ontmoedigd vanwege het risico op huidkanker, komt in Nederland een tekort aan vitamine D zeer frequent voor.
• Ouderdom: oudere mensen kunnen minder goed Uv-stralen omzetten in vitamine D. Bij een 70-jarige is het vermogen om zonlicht om te zetten in vitamine D3 gereduceerd tot 25% ten opzichte van een 20-jarige (Holick et al., 1989[15]).
• Overgewicht: vitamine D is een vetoplosbare vitamine, wat betekent dat als je lichaam over veel vetcellen beschikt de meeste vitamine D wordt afgebroken door vetcellen (Rodrigues-Rodrigues et al., 2009[16]).

Hoe herken je of de zoncondities optimaal zijn voor vitamine D aanmaak?

• de zonkracht is >3 (is uitsluitend in de zomermaanden)
• het is onbewolkt
• je draagt geen zonnebrandcrème of zonnebril
• je schaduw is korter dan jij zelf (doorgaans tussen 11:00 en 15:00)
• je zit langer dan 15-20 minuten in de zon met armen en gezicht ontbloot

Je kunt je vast voorstellen dat iemand die part-time of fulltime werkt of naar school gaat dagelijks nooit voldoende vitamine D kan aanmaken. Een een vitamine D-tekort is al snel ontwikkeld in de zomermaanden, maar  zeker in de wintermaanden!

Hoeveel vitamine D moeten we dagelijks binnenkrijgen?

Wetenschappers en artsen zijn het onderling niet met elkaar over eens hoeveel vitamine D wij dagelijks nodig hebben om gezond te blijven en ons lichaam goed te laten functioneren. Er worden dus verschillende richtlijnen gegeven. In onderstaande tabel kun je zien welke hoeveelheden worden aanbevolen door het Nederlandse Voedingscentrum, de Amerikaanse gezondheidsautoriteiten en enkele wetenschappers.

Groep	Voedings-centrum Nederland	U.S.A.	Holick (2004)[17]	Garland & O’Connor (2009)[18]
Kinderen	Kinderen van 0 t/m 3 jaar : 400 IU extra	Baby’s tot 1 jaar: 400 IU	1000 IU	35 IU p/pond lichaamsgewicht
Vrouwen	400 IU Vrouwen van 4 t/m 49 jaar met een getinte huidskleur en/of die niet genoeg buitenkomen en vrouwen van 50 t/m 69 jaar : 400 IU extra	Van 1 – 70 jaar: 600 IU	1000 IU	Kinderen 5-10 jaar: 2500 IUVolwassenen: 4000 – 8000 IU
Zwangere vrouwen	400 IU extra	600 IU	1000 IU	5000 – 10.000 IU
Mannen	400 IU Mannen van 4 t/m 69 jaar met een getinte huidskleur en/of die niet genoeg buitenkomen : 400 IU extra	Van 1 – 70 jaar: 600 IU	1000 IU	Kinderen 5-10 jaar: 2500 IUVolwassenen: 4000 – 8000 IU
Mannen en vrouwen vanaf 70 jaar	800 IU extra	800 IU	1000 IU	4000 – 8000 IU

Toelichting: De afkorting IU staat voor “International Units” en is de maateenheid voor het innemen van Vitamine D als supplement.

Wat je waarschijnlijk meteen zal opvallen in bovenstaande tabel is dat de hoeveelheid vitamine D die het Voedingscentrum voorschrijft zeer laag is ten opzichte van wat de wetenschappelijke onderzoeken aanbevelen. De adviezen van het Voedingscentrum zorgen ervoor dat het vitamine D-gehalte in het bloed een serum 25(OH)D van minimaal 25nmol/l bedraagt. Volgens diverse onderzoeken is dit een lage bloedwaarde waarbij het lichaam op andere manieren moet compenseren voor het tekort. Recente onderzoeken hebben namelijk uitgewezen dat de levensverwachting aanzienlijk verlengd wordt als je een veel hoger gehalte vitamine D in het bloed hebt, te weten een serum 25(OH)D van meer dan 85nmol/l (Garland et al., 2014[19]). Om gezond te blijven heb je dus in ieder geval veel meer vitamine D nodig dan door het Voedingscentrum wordt aanbevolen. De vraag de dan rijst is hoe je die extra vitamine D dan binnenkrijgt.

Het Voedingscentrum raadt aan om vooral via voeding en supplementen aan de benodigde dagelijks aanbevolen hoeveelheid vitamine D te komen, maar voeding alleen is bij lange na nooit genoeg om aan 400 tot 800 IU per dag te komen (laat staan aan de hoeveelheid die de eerdergenoemde vooraanstaande wetenschappers op dit gebied aanbevelen!). Om je een idee te geven: Als een volwassen man zich wil houden aan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine D zoals aanbevolen door de wetenschappers Garland/O’Connor (zie tabel in meest rechtse kolom) dan zou hij, als hij alle vitamine D uit voeding zou willen halen, dagelijks minimaal 16 porties zalmforel, 320 rundertartaartjes of 240 eieren moeten eten! Je zult dus echt veel meer in de zon moeten gaan zitten, of als dit niet mogelijk is (voor het lichaam goed opneembare) vitamine D-supplementen slikken, zoals D3 Serum van Premier Research Labs.

Vitamine D tekort symptomen

Als je vermoedt dat je een vitamine D tekort hebt zul je jezelf misschien afvragen wat voor symptomen daarop zouden kunnen duiden. Echter, vaak zijn de symptomen die duiden op een vitamine D-gebrek erg subtiel en niet direct in verband te brengen met een vitamine D-tekort. Als je vaak last hebt van één of meer van de volgende symptomen kan het heel goed zijn dat je een vitamine D-deficiëntie hebt:

• Regelmatig verkouden en griep
• Slappe spieren en spierkrampen
• Gewrichtspijn
• Tandvleesaandoeningen
• Chronische vermoeidheid
• Depressieve gevoelens
• Lusteloosheid
• Vaak botbreuken
• Slapeloosheid
• Overgewicht

Ondanks dat een vitamine D-tekort vaak moeilijk te herkennen is, is het heel belangrijk om de symptomen niet te negeren. Een chronisch vitamine D-tekort kan namelijk leiden tot allerlei ernstige ziektes en aandoeningen, zoals:

• Insulineresistentie (Major et al., 2007[20])
• Diabetes (Hypponen et al., 2002; Holick, 2004; Pittas et al., 2012[21])
• Overgewicht (Rodrigues-Rodrigues et al., 2009[22])
• Systemische ontstekingen (Harris et al., 2012[23])
• Astma (Brehm et al., 2009[24])
• Hart- en vaatziekten (Wang et al., 2008[25])
• Stemmingswisselingen en depressie (Bertone-Johnson, 2009[26])
• Kanker (o.a. Garland et al., 2006[27], Goodwin et al., 2009[28]; Gross et al., 2005[29]; Stolzenberg-Solomon et al., 2010[30]; Peterlik et al., 2009[31], Marshall et al., 2012[32])

Hoe weet ik of ik een vitamine D tekort heb?

Het kan zijn dat je jezelf niet herkent in bovengenoemde vitamine D tekort symptomen en vindt dat je voldoende in de zon zit. Echter, hoeveel extra vitamine D je per dag nodig hebt is afhankelijk van een aantal factoren, waaronder je voedingspatroon, je huidskleur, je leeftijd, aan hoeveel zonlicht je wordt blootgesteld, of je medicijnen slikt en of je een ziekte of aandoening hebt die de opname van vitamine D in het lichaam belemmert (o.a. obesitas, bepaalde leverziektes en coeliakie). Het kan dus goed zijn dat je ondanks al je goede intenties toch een vitamine D tekort hebt, met alle risico’s van dien. Het is daarom het verstandigste om eens een Vitamine D test te laten doen, want alleen daarmee kan worden vastgesteld of je een vitamine D-tekort hebt en hoeveel vitamine D je per dag extra moet nemen.

Hoe kan ik mijn eigen vitamine D gehalte testen?

Uiteraard kun je jouw vitamine D gehalte via je huisarts laten testen, maar nog veel handiger is het om de Vitamine D test online te bestellen. Zorg wel dat je een 25(OH)D test (25-hydroxyvitamine D test) laat doen en niet de veel minder geschikte 1,25(OH)D test, want alleen dan krijg je een goed beeld van je algehele gezondheid in relatie tot het vitamine D-gehalte in je bloed. Dit laatste geldt overigens niet voor mensen die lijden aan sarcoïdose, tuberculose of een lymfoom, zij dienen juist eerst een 1,25(OH)D test te doen. De Vitamine D test die je online kunt bestellen is een 25(OH)D test (25-hydroxyvitamine D test), een 1,25(OH)D test dien je via je huisarts aan te vragen.

Referenties

[1] Bolland MJ, Grey A, Gamble GD, Reid IR (January 2014): “The effect of vitamin D supplementation on skeletal, vascular, or cancer outcomes: a trial sequential meta-analysis”. Lancet Diabetes Endocrinol (Meta-analysis)
[2] Hewison M (2011): “Vitamin D and innate and adaptive immunity”. Vitam. Horm. Vitamins & Hormones 86: 23–62.
[3] Garland, Cedric F., et al: “The role of vitamin D in cancer prevention.” American Journal of Public Health 96.2 (2006): 252.
[4] Holick, Michael F. “Vitamin D: importance in the prevention of cancers, type 1 diabetes, heart disease, and osteoporosis.” The American journal of clinical nutrition 79.3 (2004): 362-371.
[5] Brehm, John M., et al. “Serum vitamin D levels and markers of severity of childhood asthma in Costa Rica.” American journal of respiratory and critical care medicine 179.9 (2009): 765.
[6] Wang, Thomas J., et al. “Vitamin D deficiency and risk of cardiovascular disease.” Circulation 117.4 (2008): 503-511.
[7] Bertone‐Johnson, Elizabeth R. “Vitamin D and the occurrence of depression: causal association or circumstantial evidence?.” Nutrition reviews 67.8 (2009): 481-492.
[8] Bodnar, Lisa M., et al. “Maternal vitamin D deficiency increases the risk of preeclampsia.” Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 92.9 (2007): 3517-3522.
[9] Cannell, John Jacob. “Autism and vitamin D.” Medical Hypotheses 70.4 (2008): 750-759.
[10] Whitehouse, Andrew JO, et al. “Maternal serum vitamin D levels during pregnancy and offspring neurocognitive development.” Pediatrics 129.3 (2012): 485-493.
[11] Bjelakovic, Goran, et al. “Vitamin D supplementation for prevention of mortality in adults.” Cochrane Database Syst Rev 7.7 (2011).
[12] Autier, Philippe, and Sara Gandini. “Vitamin D supplementation and total mortality: a meta-analysis of randomized controlled trials.” Archives of Internal Medicine 167.16 (2007): 1730-1737.
[13] Snijder, Marieke B., et al. “Adiposity in relation to vitamin D status and parathyroid hormone levels: a population-based study in older men and women.” Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 90.7 (2005): 4119-4123.
[14] Faurschou, A., et al. “The relation between sunscreen layer thickness and vitamin D production after ultraviolet B exposure: a randomized clinical trial.” British Journal of Dermatology 167.2 (2012): 391-395.
[15] Holick, MichaelF, LoisY Matsuoka, and Jacobo Wortsman. “Age, vitamin D, and solar ultraviolet.” The Lancet 334.8671 (1989): 1104-1105.
[16] Rodríguez‐Rodríguez, Elena, et al. “Vitamin D in overweight/obese women and its relationship with dietetic and anthropometric variables.” Obesity 17.4 (2009): 778-782.
[17] Holick, Michael F. “Vitamin D: importance in the prevention of cancers, type 1 diabetes, heart disease, and osteoporosis.” The American journal of clinical nutrition 79.3 (2004): 362-371.
[18] Cedric Garland and Tracey O’Connor (2009): “Seminar how vitamin D can be used to prevent breast cancer — as well as infectious diseases, type 1 diabetes, hypertension, colon cancer, and falls in the elderly “, University of Toronto, Ontario, Canada.
[19] Garland et al. (2014): “Meta-analysis of All-Cause Mortality According to Serum 25-Hydroxyvitamin D”. American Journal of Public Health
[20] Major, Geneviève C., et al. “Supplementation with calcium+ vitamin D enhances the beneficial effect of weight loss on plasma lipid and lipoprotein concentrations.” The American journal of clinical nutrition 85.1 (2007): 54-59.
[21] Holick, Michael F. “Vitamin D: importance in the prevention of cancers, type 1 diabetes, heart disease, and osteoporosis.” The American journal of clinical nutrition 79.3 (2004): 362-371.
[22] Rodríguez‐Rodríguez, Elena, et al. “Vitamin D in overweight/obese women and its relationship with dietetic and anthropometric variables.” Obesity 17.4 (2009): 778-782.
[23] Harris, S. S., A. G. Pittas, and N. J. Palermo. “A randomized, placebo‐controlled trial of vitamin D supplementation to improve glycaemia in overweight and obese African Americans.” Diabetes, Obesity and Metabolism 14.9 (2012): 789-794.
[24] Brehm, John M., et al. “Serum vitamin D levels and markers of severity of childhood asthma in Costa Rica.” American journal of respiratory and critical care medicine 179.9 (2009): 765.
[25] Wang, Thomas J., et al. “Vitamin D deficiency and risk of cardiovascular disease.” Circulation 117.4 (2008): 503-511.
[26] Bertone‐Johnson, Elizabeth R. “Vitamin D and the occurrence of depression: causal association or circumstantial evidence?.” Nutrition reviews 67.8 (2009): 481-492.
[27] Garland, Cedric F., et al: “The role of vitamin D in cancer prevention.” American Journal of Public Health 96.2 (2006): 252.
[28] Goodwin, Pamela J., et al. “Prognostic effects of 25-hydroxyvitamin D levels in early breast cancer.” Journal of Clinical Oncology 27.23 (2009): 3757-3763.
[29] Gross, Myron D. “Vitamin D and calcium in the prevention of prostate and colon cancer: new approaches for the identification of needs.” The Journal of nutrition 135.2 (2005): 326-331.
[30] Stolzenberg-Solomon, Rachael Z., et al. “Circulating 25-Hydroxyvitamin D and Risk of Pancreatic Cancer Cohort Consortium Vitamin D Pooling Project of Rarer Cancers.” American journal of epidemiology 172.1 (2010): 81-93.
[31] Peterlik, Meinrad, William B. Grant, and Heide S. Cross. “Calcium, vitamin D and cancer.” Anticancer Research 29.9 (2009): 3687-3698.
[32] Marshall, David T., et al. “Vitamin D3 supplementation at 4000 international units per day for one year results in a decrease of positive cores at repeat biopsy in subjects with low-risk prostate cancer under active surveillance.” The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism 97.7 (2012): 2315-2324.