Een boterham, cracker of toastje is vaak een beetje droog als je er geen margarine op smeert. Ook is margarine ideaal om mee te bakken en braden, niet in de laatste plaats omdat je er zo’n heerlijke jus mee kunt maken. Nederlanders gebruiken om die redenen massaal margarine, maar weten zij ook dat veel margarines heel schadelijk zijn voor de gezondheid en dat margarineproducenten dat feit liever verzwijgen?
Wat is margarine en hoe wordt het gemaakt?
Margarine is een soort namaak-boter dat in 1869 werd uitgevonden door de Franse scheikundige Hippolyte Mège-Mouriés. Napoleon zocht in die tijd namelijk een broodsmeersel dat niet zo snel bederft als echte boter, zodat soldaten het mee konden nemen op veldtochten. De eerste vorm van margarine werd gemaakt van afgeroomde melk, rundervet en vermalen koeienuiers. Later werd daar nog een witte kleurstof aan toegevoegd die was uitgevonden door de Nederlandse apotheker Lodewijk van der Grinten. In de jaren die daarop volgde verbreedde de kennis over boter en margarine zich sterk, en men ontdekte onder andere hoe plantaardige oliën konden worden uitgehard zodat deze onverzadigde vetten als vervanger konden gaan dienen voor verzadigde dierlijke vetten.
Wat vertellen de levensmiddelenfabrikanten liever niet over margarine?
Tegenwoordig worden alle margarines en halvarines (margarines met 40% vet) die in de supermarkt te koop zijn niet meer gemaakt van afgeroomde melk, rundervetten en koeienuiers maar van plantaardige oliën afkomstig van bijvoorbeeld zonnebloempitten, maïs en koolzaad. Plantaardig vet klinkt gezond, omdat dit type vet vooral onverzadigde vetten bevat. Toch was het gezondheidsgehalte van margarines tot diep in de jaren ’90 ver te zoeken, want vrijwel alle margarines bevatten toen transvetten. Deze vetten worden gevormd wanneer plantaardige oliën uitharden (ook vaak hydrogenatie genoemd). Ze zijn zeer schadelijk voor de gezondheid en vormen een van de belangrijkste oorzaken van hart- en vaatziekten (o.a. Zaloga et al., 2006). Volgens het RIVM stierven er in 2002 zo’n 5000 mensen als een direct gevolg van het eten van teveel transvetten, dat is 6,5 keer meer dan de mensen die in dat zelfde jaar stierven als gevolg van een verkeersongeval! Ook wordt door transvetten het immuunsysteem verzwakt en de structuur van en de hoeveelheid vetweefselcellen aangetast, omdat de stofwisseling van vetzuren wordt verstoord (Kavanagh et al., 2007). Daarnaast zijn er sterke aanwijzingen dat een hoge consumptie van transvetten kan leiden tot verminderde vruchtbaarheid bij vrouwen (Chavarro et al., 2007), obesitas (Goseline, 2006), depressiviteit (Roan, 2011), leveraandoeningen (Mahfouz, 1981) en het risico op de Ziekte van Alzheimer (Morris et al., 2003) en bepaalde vormen van kanker zoals borstkanker (Chajes, 2008) kan vergroten.
Alhoewel in 1956 in het toonaangevende medisch tijdschrift The Lancet al een wetenschappelijk rapport was gepubliceerd over de schadelijke effecten van transvetten erkenden de levensmiddelenfabrikanten pas begin jaren ’90 dat margarines inderdaad transvetten bevatten. De multinationals gingen al snel over tot het produceren van margarines zonder transvetten, en als gevolg daarvan daalde de consumptie van transvetten in Nederland tussen 1988 en 1998 met bijna 60% (bron: CBS). Tot op de dag van vandaag liggen er echter nog steeds margarines met transvetten in de supermarkt, waaronder de bekende merken Blue Band, Zeeuws Meisje en Hollands Glorie. Transvetten zitten overigens niet alleen in margarines en halvarines, ze zitten ook in veel bewerkte en gefrituurde producten, koek, gebak, zuivel- en vleesproducten, bewerkte noten, snoep en zoet broodbeleg.
Bestaan er gezonde margarines?
Doordat de levensmiddelenfabrikanten in de jaren ’90 na grondig onderzoek niet anders konden dan toegeven dat bijna alle margarines transvetten bevatten, deden zij er alles aan om hun ervoor te zorgen dat de klanten niet bij hun wegliepen. Ze gingen al snel over tot het produceren van margarines en halvarines die geen transvetten bevatten en ze gingen zelfs, geprikkeld door de ‘gezondheidstrend’ op het gebied van margarine, speciale ‘gezonde’ margarines ontwikkelen die helpen om het cholesterolniveau te verlagen.
Zoals je reeds in het artikel “Becel pro activ: wat doen plantensterolen echt” hebt kunnen lezen bevatten deze cholesterolverlagende margarines plantensterolen, die de opname van cholesterol via de darmwand belemmeren. Een te hoog cholesterolgehalte is echter geen oorzaak van hart- en vaatziekten, het is een gevolg ervan. Margarines als Becel pro activ onderdrukken dus alleen maar de symptomen, maar daarmee neem je de oorzaak van hart- en vaatziekten niet weg. Aan de hand van andere onderzoeken is tevens aangetoond dat plantensterolen zelfs het risico op bepaalde hart- en vaatziekten vergroten. De ‘gezonde’ margarines van tegenwoordig zijn dus eigenlijk geen haar beter dan de transvetrijke margarines van vroeger.
Wat is een gezond alternatief voor margarine?
Een gezond alternatief voor margarine dat absoluut geen transvetten of plantensterolen bevat is kokosvet. Dit is een olie die in een boterachtige substantie verandert als het onder de plm 28 C bewaard wordt. Kokosvet is rijk aan plantaardige verzadigde vetzuren. Men beweert vaak dat verzadigde vetten per definitie ongezond zijn, maar dit is een fabeltje. Het menselijk lichaam heeft verzadigde vetten nodig als onderdeel van een gebalanceerd voedingspatroon, want deze vetten zorgen onder andere voor een sterk geconcentreerde hoeveelheid energie en dragen bij aan sterke botten, een gezonde lever-, hart-, en longfunctie, een goedwerkende zenuwsignaalwerking en een sterk immuunsysteem. Bovendien zorgen verzadigde vetten ervoor dat je vertering wordt vertraagd waardoor je langer een verzadigd gevoel houdt. Kokosvet bevat daarnaast veel middellangeketen-vetzuren die antimicrobiële en schimmelremmende eigenschappen hebben waarmee het immuunsysteem wordt versterkt. Het voordeel van kokosvet is ook dat je het kunt gebruiken om mee te bakken en te braden, want het beschadigt niet bij verhitting zoals vaak bij plantaardige oliën zoals zonnebloemolie en olijfolie het geval is. Kokosolie is verkrijgbaar bij natuurvoedingswinkels en online winkels. Let wel op dat je alleen biologische extra vierge kokosolie koopt, want deze bevatten geen schadelijke stoffen zoals pesticiden. Ook kun je beter niet de geurloze variant van kokosolie kopen, want deze is sterk bewerkt en is daardoor minder krachtig.
Napoleon was in de tijd van de uitvinding van de margarine al een jaar of vijftig dood en begraven:)
Ik mis roomboter of ghee. Roomboter een alternatief??
Hoi Bert, Napoleon is in 1873 overleden 🙂
Kokosolie is inderdaad de juiste keuze voor bakken en braden. En de frietjes (verse aardappels) smaken heerlijk wanneer ze in kokosvet zijn gefrituurd. Jesse, bedankt voor dit artikel.
Ik heb juist gelezen dat kokos absoluut uit den boze is als je een verhoogd cholesterol hebt.
@Bert Peters @Tanya W
Als historicus moet ik toch even reageren. Jullie hebben allebei een beetje gelijk, het gaat hier namelijk om Napoleon III (1808-1873). Dat is een neefje van de ons welbekende Napoleon Bonaparte (1769-1821).
Ontopic: erg verhelderend artikel. Het is toch eigenlijk treurig dat we zoveel voorgelogen worden door de voedingsindustrie, puur en alleen vanuit winstoogmerk.
Er bestaat toch ook ongeharde margarine? Is dat dan ook slecht?
Je ziet het soms als ingrediënt staan bij koekjes maar ik vraag me af of er dan door het bakken transvetten ontstaan…
nu wordt kokosvet aangeprezen, wat een marketing! kokosvet verhoogt het cholesterolgehalte. En ja hoe hoger het cholesterolgehalte, hoe hoger de kans op hart en vaatziektes. Het is zelfs zo dat als je cholesterolverlagende middelen geeft aan gezonde mensen met normale chol.waarden, ze minder kans op hart en vaatziektes krijgen.
Het beste is om zo min mogelijk gebakken/gefrituurd te eten.
Dag arts in spe,
Al geïnDOctrineerd door big farma tijdens de studies of weet je dat niet? Bij
cholesterolverlagers is het middel erger dan de kwaal.En zeker voor vrouwen van
+50 is een hoog cholesterolgehalte gunstig met betrekking tot de sexhormonen.
Er zijn meerdere factoren in het spel bij hart-en vaatziekten en daarbij is het koolhydraten- en suikergebruik zowel als het gebruik van transvetten verantwoordelijk en niet verzadigd vet.
Ik weet niet meer wat te geloven , heb al meer dan 20 jaar hoge cholesterol. Namelijk Nu 271 . Heb alle vetstoffen al geprobeerd, alsook kokosolie. Niets helpt mijn cholesterol dalen. Moet ik nu toch stattines nemen. ? ?? Liever niet heb al 3 soorten medicatie genomen, heb daar verschrikkelijk veel krampen van . Wie kan mij helpen? Vriendelijke groetjes.
Beste Rita,
Een low carb levensstijl -zeer weinig suikers-laat je afvallen en de “goede” cholesterol verhogen en de “slechte” verlagen. Zonder pillen!
Beste Jesse,
Uiteraard zijn transvetten slecht en dit zet je goed uiteen. Onderaan het stuk zeg je dat verzadigde vetten een goed alternatief zijn. Bij mijn studie geneeskunde heb ik geleerd dat de energie-inname voor maximaal 30% door vet verzorgd moet worden, en maximaal 10% verzadigd vet, m.a.w. dat je de inname van verzadigd vet zoveel mogelijk moet beperken omdat je hier sowieso wel meer van genoeg van binnenkrijgt. Ik vroeg me af welke bronnen je hiervoor gebruikt hebt?
Groeten, Coen
Het menselijk lichaam is prima ingesteld om planten en dieren te verteren. Van dieren komt het grootste gedeelte van het verzadigde vet dat je lichaam nodig heeft. Nodig, maar eet niet (teveel) vlees of hun vervangers. Van planten komt het andere gedeelte vet dat je lichaam nodig heeft. Plantenvet heeft voornamelijk cis onverzadigde vetzuren (cisvet) en een klein beetje trans onverzadigde vetzuren (transvet). Het transvet is verdacht ongezond te zijn. De hoeveelheid transvet in planten is geen probleem. Groenten kan je eten tot je een ons weegt end dat moet je ook doen vooral rauw. De vetten uit planten of noten zijn doorgaans vloeibaar als gevolg van de onverzadigde vetten. Aan de producten te verkrijgen in de supermarkt is meer transvet toegevoegd, of een deel van het al aanwezige cisvet is omgezet in transvet, om het relatieve aandeel transvet te vergroten. Dit is gedaan omdat de margarine anders zo lastig smeert en de koekjes anders niet hard worden. Sommige margarines hebben andere toevoegingen om hetzelfde effect te bereiken. Als je gezonder wilt leven moet je die spullen gewoon laten staan. Smeer onbewerkte (ongeharde) zonnebloem-, kokos-, olijfolie of gewoon een beetje roomboter op je brood. En, als je perse wilt bakken, dan in verzadigd vet en niet in onverzadigd vet, want dat bak je stuk tot giftige stoffen of het nu olijfolie of zonnebloemolie of andere is. Een onverzadigde binding is nu eenmaal niet goed chemisch bestand tegen bakken. Veel eetplezier zonder nadenken
Wat een gekkies zijn jullie quasi voedingsexperts. Allerlei wetenschappelijke artikelen noemen die in een fatsoenlijke peer review (ik zeg maar door Martijn Katan of David Katz) geen stand houden. Als je iets beter kunt volgen dan is het het voedingscentrum, maar dat gaan jullie niet doen, want gekkies vinden dat saai en denken alleen in complottheorieën. Daarnaast zijn jullie opzoek naar stukken die jullie mening bevestigen en dat is alles behalve wetenschappelijk. Gebruik dus aub geen wetenschappelijke verwijzingen als je niet weet hoe wetenschap wordt bedreven.
Beste Jesse,
Ik heb je verhaal over transvetten en margarines aandachtig gelezen maar zit toch nog met een vraag. Ik zou het liefste kokosolie gebruiken als “boter”, maar ondanks dat ik altijd een redelijk dure variant heb die biologisch is [en goed smaakt] is hij ALTIJD keihard oftewel in de zomer vloeibaar. Ik heb nog nooit meegemaakt dat hij smeerbaar was.
Dus hoe kun je zoiets nou op je brood smeren?
groetjes
José