Bijnieruitputting behandeling: 5 dieet adviezen als je bijnieren vermoeid zijn

Heb je moeite om ’s morgens uit bed te komen, voel je je futloos en blijf je moe, ook als je veel slaapt? Dan is de kans groot dat niet alleen jij, maar ook je bijnieren uitgeput zijn. Er zijn veel mensen die leiden aan bijnieruitputting zonder dat ze dit weten. Veel van de symptomen worden geaccepteerd omdat wordt gedacht dat het er nou eenmaal bij hoort. Maar als je bijnieren uitgeput zijn is er wel degelijk iets aan de hand in je lichaam. En als je dat weet kan je daar iets aan doen door je voedingspatroon aan te passen met deze 5 dieet adviezen.

Deze blog is voor iedereen die meer wil weten over de oorzaak van bijnieruitputting, of symptomen heeft van bijnieruitputting heeft en wil weten of dit een burnout is. Bijnieruitputting leidt tot veel symptomen die je voelt, maar niet goed kunt meten met laboratoriumtesten. Een gebrek aan energie klinkt als zo’n vage klacht waar we al snel een oordeel over hebben. Anderen denken vast dat we ons aanstellen. Vooral ook omdat je het aan de buitenkant vaak niet kan zien, maar jij voelt het wel degelijk.

In dit artikel:

• Waarom bijnieruitputting zo veel impact heeft en tot burn out kan leiden
• Wat is bijnieruitputting en hoe herken je het
• Waarom stress je bijnieren uitput
• 4 belangrijke stressfases
• 5 veelvoorkomende oorzaken van stress
• De beste manier van omgaan met stress
• 5 voeding tips die kunnen helpen bij bijnieruitputting behandeling

Waarom bijnieruitputting zo veel impact heeft en tot burn out kan leiden

De symptomen van uitgeputte bijnieren zijn misschien vaag, maar hebben enorm veel impact op je dagelijks leven. Moeheid, depressie, gewichtstoename en slaapproblemen kunnen met van alles te maken hebben, waardoor ze niet direct aan een overbelasting van de bijnieren gekoppeld worden. Zeker niet door huisartsen. In de medische wereld wordt de diagnose niet vaak gesteld omdat er geen medicijnen voor zijn, zo zegt arts James Wilson die zich heeft gespecialiseerd in dit onderwerp en in 2001 het boek schreef: Adrenal Fatigue: The 21st Century Stress Syndrome. Volgens Wilson krijgen vier op de vijf mensen op enig moment in hun leven last van bijnieruitputting (adrenal fatique).

De bijnieren zijn de organen in ons lichaam bij uitstek die er voor zorgen dat we voldoende energie hebben. In je bijnieren worden verschillende belangrijke hormonen aangemaakt, waaronder de anti-stresshormonen adrenaline en cortisol en het energiehormoon DHEA. Als langer slapen niet helpt om je fitter te worden, mag er een alarmbelletje afgaan en is de kans groot dat je bijnieren uitgeput aan het raken zijn. Als dat het geval is zal je last hebben van vermoeidheid, een futloos gevoel, een verzwakt immuunsysteem en mogelijk zelfs depressie.

Als je lang doorloopt met uitgeputte bijnieren kan dit tot een burnout leiden. Het hebben van een burnout heeft een grote invloed op je dagelijkse leven. Sommige mensen zijn zelfs zo vermoeid dat ze nog nauwelijks het bed uit kunnen komen. Werk-gerelateerde burnout zorgt voor hoge uitval op de werkvloer. Daardoor neemt de werkdruk op collega’s nog meer toe en wordt de kans op nog meer uitval ook groter. Jaarlijks komen in Nederland zo’n 10.000 mensen door stress in de WAO en 15% van de hoogopgeleide werknemers kampt met burnout klachten, zo blijkt uit cijfers van het CBS.

Wat is bijnieruitputting en hoe herken je het

De bijnieren hebben de belangrijke functie om stress-hormonen te produceren en te managen zodat je lichaam beter met stress om kan gaan. Cortisol is dé stressbestrijder van ons lichaam – het wordt voortdurend aangemaakt, met pieken en dalen. Het cortisolgehalte in ons bloed is ’s ochtends het hoogst, neemt in de loop van de dag af en wordt ’s nachts weer opgebouwd. Bij een normale gezondheid blijven we het gedurende ons hele leven aanmaken. De hoeveelheid daalt met de leeftijd slechts minimaal. Als de bijnieren ontsporen, ontstaan er echter problemen.

Wanneer de bijnieren door ernstige of langdurige stress continu cortisol produceren raken de bijnieren uitgeput en gaan steeds minder cortisol produceren. In het ernstigste geval zelfs bijna nul. De normale stressreactie wordt dan onmogelijk gemaakt. ’s ochtends is er dan geen cortisolpiek, waardoor je moe wakker wordt. Gedurende de dag bouwt zich echter wel een cortisolpiek op door alle ervaren stress van de hele dag. Je bent ’s avonds alert of zelfs hyper. Je komt moeilijk in slaap en ’s nachts word je een paar keer wakker. Je raakt uitgeput (en je bijnier is het al). Met als gevolg: Je voelt je de hele dag (dood)moe, hebt geen energie en begint depressieve klachten te ontwikkelen.

Bijnieruitputting heb je doorgaans niet van de ene dag op de andere. De fase dat je bijnieren teveel cortisol produceren door chronische stress kan jaren duren. Deze overproductie aan cortisol heeft allerlei ongewenste bijwerkingen. Het begint vaak met een enorme behoefte aan suiker (cravings), aan koffie, cola of andere opwekkende middelen, slecht kunnen slapen, je angstig of verward voelen, moeite met concentreren en snel geïrriteerd zijn. Na verloop van tijd kunnen er symptomen ontstaan zoals toename in gewicht, spiermassaverlies, een dunnere huid, een zwembandje rond je middel en tot slot een verzwakking van je algehele immuunsysteem met alle mogelijke klachten en kwaaltjes van dien.

Waarom stress je bijnieren uitput

Lange perioden van stress zijn de primaire oorzaak van uitgeputte bijnieren. Stress ontstaat als je het gevoel hebt dat je geen keuze mogelijkheid hebt. Stress kan zowel een daadwerkelijke oorzaak hebben (bijvoorbeeld financiële problemen, in scheiding zitten, problemen op het werk, etc.) als een mentale oorzaak (zoals onzekerheden, altijd in je hoofd lopen ‘malen’, angsten zoals faalangst, etc.). Je lichaam reageert in beide vormen van stress met de productie van stresshormonen.

Zodra de hersenen een mogelijke bedreiging registreren (dat gebeurt in de amygdala, een amandelvormige structuur in de hersenen) slaat het hele organisme alarm. Als eerste worden de stresshormonen adrenaline en noradrenaline afgescheiden door het bijniermerg. Als deze stresshormonen in je bloedbaan komen, zetten ze allerlei andere processen in gang in je lichaam dat zich schrap zet voor ‘overleving’. Je stofwisseling wordt geremd en er komt extra bloedsuiker vrij waardoor je bloedsuikerspiegel stijgt en je bloeddruk en hartslag stijgen – dit staat bekend als de ‘vecht-of-vluchtreactie’. De adrenalinepiek zorgt voor een directe toename van je energie en spierkracht waardoor je sneller kan denken en in staat bent om de grote hoeveelheid energie te leveren die nodig is om met crisissituaties om te gaan. Na de alarmfase komt er een tweede stressreactie op gang waarbij het cortisol wordt afgescheiden. De voornaamste rol van cortisol is ervoor te zorgen dat je op langere termijn het hoofd kan bieden aan de bedreigende situatie, onder meer door de bloedsuikerspiegel te verhogen (Kudielka, 2006)[1].

Deze reactie is van oorsprong functioneel: want als we 100.000 jaar geleden bedreigd werden, was deze stressreactie nodig om te vechten of te vluchten voor ons leven. In al die jaren zijn we genetisch gezien slechts 0,1% veranderd en reageert ons lichaam hormonaal nog steeds op precies dezelfde manier. Echter, deze fysieke stress reactie (waarbij onze bloedsuikerspiegel wordt verhoogd, onze stofwisseling wordt geremd, en ons hele lichaam wordt ingeschakeld om te overleven) is totaal niet functioneel als je bijvoorbeeld stress hebt omdat je in de file staat en te laat komt voor je afspraak. En is op lange termijn zelfs schadelijk voor je gezondheid. Eén van de ingrijpende gevolgen van de cortisolproductie is namelijk ook de onderdrukking van de activiteit van het immuunsysteem. Deze biedt normaal gesproken via ontstekingsprocessen weerstand tegen lichaamsvreemde stoffen en bestrijdt bijvoorbeeld ook kankercellen.

4 belangrijke stressfases

Dit tweede stresssysteem -het afscheiden van cortisol- komt vooral in werking als je niet kiest of niet kunt kiezen tussen vechten of vluchten maar wanneer je bijvoorbeeld verlamd bent van angst. Of wanneer je niet direct merkt dat je je in een onveilige situatie bevindt. Een acute stresssituatie is vaak duidelijk herkenbaar, voor jezelf en voor je omgeving. De motivatie om iets te veranderen is dan groot. Maar bij de minder opvallende dagelijkse stressfactoren is de neiging groot om te ontkennen dat je stress hebt. In dat geval doe je niks aan de oorzaak en blijft de trigger bestaan. Je lichaam blijft dan de bijbehorende overlevingsreacties geven. Juist chronische stress door de kleine dagelijkse beslommeringen zijn uiteindelijk funest voor je bijnieren.

De contante druk die we in de huidige maatschappij ervaren en onszelf opleggen heeft een groot effect op de gezondheid. Veel werken, altijd haast, geen vrije tijd, altijd maar moeten. Als je toelaat dat stress je leven domineert, raakt je lichamelijke en geestelijke gezondheid langzaam maar zeker aangetast. De ‘mentale’ en sociale druk die in onze huidige maatschappij zoveel stress oplevert bouwt zich meestal over langere tijd op en kent verschillende fases. Check hier in welke stressfase je jezelf herkent:

Fase 1. Je lichaam verkeert in de alarmreactie van vechten of vluchten. In het begin kan extra druk om te presteren nog prettig aanvoelen. Je hebt hoge cortisolwaarden waardoor je je opgeladen en levendig voelt, misschien zelfs hyper. Bijvoorbeeld als je net gaat studeren, of net een kind hebt gekregen, dan heeft je lichaam die opwinding ook nodig om de uitdagingen aan te kunnen. Maar als je niet voldoende rust en weer oplaadt gaan er problemen ontstaan. Je baalt van je verplichtingen, ook de leuke dingen worden minder leuk. Je lichaam produceert wel steeds hormonen die je fysiek weer in balans brengen, maar je bent steeds gemakkelijker geïrriteerd. Artsen noemen dit een vroeg vermoedheidsstadium.

Fase 2: Als de stress dagen tot zelfs maanden aanhoudt, vindt er een afweerreactie plaats. Het lichaam komt in een superwaakzame staat en biedt weerstand tegen de voortdurende stress, ten koste van de bijnieren die te grote hoeveelheden stresshormonen produceren. Dr. D. Kalish, een expert op het gebied van bijnieruitputting en grondlegger van de Kalish methode, legt uit dat je in fase 2 last krijgt van slaapproblemen, overgewicht en een verlaagde seksdrive:

“If you stay in this high-cortisol state for long enough – at stage one – you eventually go to stage two. Stage two means that the cortisol levels are now starting to fail. This is when people start to gain weight. This is when people start to not be able to sleep. This is when your sex drive starts to go away. This is when people just know that there’s some health problem.”(Kalish, 2012)[2]

Fase 3: Na een tot twee jaar raakt het lichaam langzaam in een staat van grote moeheid.
Er treden nu symptomen van fysieke uitputting op, waaronder rugpijn, gespannen spieren, een onderdrukt immuunsysteem en spierzwakte. Veel mensen ondervinden traagheid en gewichtstoename.

Dr. Kalish: “If you stay at stage two long enough, and you fail to change your lifestyle to address your failing adrenals such as not eating right, not resting, and not exercising, you eventually enter stage three. Here, your adrenals are actually burned out and your cortisol levels are low all the time, causing you to feel chronically fatigued and unable to recover your energy despite resting.”

Fase 4: Na meerdere jaren van constante overstimulatie van stresshormonen, raken de bijnieren uitgeput.Chronische stress leidt er op den duur toe dat je niet meer kunt voldoen aan de eisen van het dagelijks leven. Het lichaam is uitgeput geraakt en heeft gewoonweg onvoldoende energie om de dag door te komen, of zelfs niet voor normale lichaamsfuncties als voedselvertering, spieropbouw, hormoonsynthese en logisch nadenken. Je bent niet meer productief op werk en huishoudelijke taken zijn al snel teveel en het kost teveel energie om aandacht besteden aan sociale contacten. Als je echt uitgeputte bijnieren hebt, duurt het wel een tijd voor ze herstellen. Reken op minimaal zes maanden voor je op je oude fitte niveau terug bent, maar schrik er ook niet van als het herstelproces langer in beslag neemt.

5 veelvoorkomende oorzaken van stress

1. Perfectionisme. Perfectionisme is vaak een goede eigenschap, omdat je daarmee bepaalde doelen die je voor jezelf stelt kunt bereiken. Maar perfectionisme kan ook een tegenovergesteld effect hebben, met name als je veel te hoge doelen voor jezelf stelt. Dan zul je gegarandeerd met teleurstellingen te maken krijgen die je stressniveau sterk verhogen waardoor je kans om je doelstellingen niet te halen nóg groter wordt. Zoals je in de blog “Perfectionisme (durven) loslaten, hoe doe je dat?” kunt lezen heeft perfectionisme onder meer te maken met angst: angst om te falen, angst dat je niet goed genoeg bent en angst om de controle te verliezen.
2. Controle. Tot op zeker hoogte probeert iedereen controle te hebben over bepaalde dingen: je zorgt bijvoorbeeld dat je op tijd tankt zodat je niet zonder benzine komt te zitten. Controle is dus niet verkeerd, want het levert rust en veiligheid op. Maar controle kan ook een bron van stress zijn, met name als je controle probeert te krijgen over zaken die je niet of nauwelijks kunt beïnvloeden, zoals de gezondheid van anderen of het succes van het bedrijf waar je werkt. Lopen dingen anders dan gepland of gebeurt er iets negatiefs, dan kun je als snel het gevoel hebben dat je geen grip meer hebt op je leven en dat levert enorm veel stress op. Wil je meer weten over controle loslaten, bekijk dan de video “Loslaten advies van Albert Sonnevelt (Zo kan je Controle Loslaten)”.
3. Pessimisme. Pessimisme is een grote stressfactor, want negatieve gedachten leiden vaak tot somberheid en zelfs depressiviteit, wat een sterk verhoogde cortisolproductie tot gevolg heeft (Maes et al., 1994)[3]. Wil je weten hoe je pessimisme kunt omzetten in positief denken, lees dan de blog “De invloed van positieve gedachten op je gezondheid: 10 voordelen”.
4. Een te hoge lat, geen tijd voor jezelf, vaak overwerken en weinig vrije tijd. Veel mensen vinden van zichzelf dat ze alles moeten kunnen: werken, een gezin, sporten, vrijwilligerswerk, hobby’s, sociale verplichtingen en vaak nog veel meer. Even helemaal niets doen is vaak helemaal niet aan de orde, en dat kan een grote bron worden van stress, want zo heb je nooit de gelegenheid om mentaal en fysiek te ontladen. Daarnaast is de kans groot dat als je teveel hooi op je vork neemt je jouw eigen verwachtingen of geplande activiteiten niet redt, wat een gevoel van falen en dus ook stress oplevert.
5. Een verstoord slaapritme. Tijdens de slaap komen lichaam en geest tot rust en is het lichaam in staat zichzelf te herstellen en te vernieuwen. Tijdens je slaap worden ook allerlei gebeurtenissen van de dag verwerkt en opgeslagen in de hersenen. Daarom is een goede nachtrust heel belangrijk, juist in tijden van stress. Maar door teveel stresshormonen raakt je slaapritme verstoord waardoor je al snel in een vicieuze cirkel terecht komt. Al deze gevolgen van onvoldoende nachtrust leiden tot stress, en die stress kan er weer toe leiden dat je nóg slechter slaapt… een vicieuze cirkel dus. Tips om je nachtrust te verbeteren vind je in de blog Slaapproblemen of een down gevoel: dit zou de oorzaak kunnen zijn.

De beste manier van omgaan met stress

In de drukte van onze huidige maatschappij en levensstijl ligt stress overal op de loer. Voor een deel kan je zelf zorgen dat je meer rust in je leven inbouwt en keuzes maakt in plaats van alles te willen doen. Maar vaak zijn er ook omstandigheden die je NIET kunt veranderen. En juist daar ligt de sleutel voor chronische stress. Het gaat er dan vooral om hoe je omgaat met de stress die er af en toe nou eenmaal is. Wanneer je een periode van stress doormaakt is het als eerste belangrijk om dit te accepteren. Niet wegduwen, je er tegen verzetten of negeren.

Daarnaast kan je jezelf de vraag stellen hoe je meestal met stress omgaat. Stel, er gebeurt iets in je leven dat je onprettig vindt of waar je bang voor was. Hoe reageer je daarop? Schiet je meteen in de stress en laat je emotie bezit van je nemen? Wellicht voel je je machteloos en geef je je over aan het gevoel dat de situatie stressvol is. Zo stressvol dat je deze situatie niet aankunt. Door dit gevoel van machteloosheid ervaar je nog meer stress. Als je dit herkent vraag je dan af of dit de enige mogelijke reactie is in een stressvolle situatie? Als je je beeld van stress verandert, verandert je lichaam zijn reactie op die stress namelijk ook.

Uit recent onderzoek blijkt dat het idee dat mensen hebben over stress vooral gevaarlijk is voor de gezondheid. Mensen die veel stress ondervonden, hadden 43% meer kans om te sterven. Maar dat ging alleen op voor mensen die dachten dat stress gevaarlijk was voor de gezondheid! Mensen die veel stress ondervonden, maar stress niet als gevaarlijk beschouwden, hadden geen hoger risico om te sterven. Lees meer in de blog Stress gevolgen – waarom alle studies over stress onzin zijn.

5 voeding tips die kunnen helpen bij bijnieruitputting behandeling

Als je gestresst bent ontstaat er een natuurlijke neiging om veel suiker- en vetrijke voeding te eten en andere opwekkende middelen te gebruiken (Torres et al., 2007)[4]. Uit onderzoek blijkt dat stress tot een groter verlangen naar ongezond voedsel met een direct belonend effect zoals snacks en zoete levensmiddelen leidt. En dat stress ook je zelfbeheersing vermindert (Maier, 2015)[5]. Daarnaast laten de hersenen je ook nog eens meer koolhydraten eten omdat ze als een soort ‘tranquilizer’ werken om het serotonineniveau te verhogen. In eerste instantie geeft het eten van koolhydraten even een goed gevoel, maar daar ga je later de prijs voor betalen in de vorm van een laag energieniveau, stemmingswisselingen, meer eetlust en vervolgens gewichtstoename.

Een dubbele uitdaging dus om juist in tijden van stress voor gezonde voeding te kiezen. Want door ongezonder voeding hou je de stress juist in stand, omdat het je hormoonspiegel en je bloedsuikerspiegel nog meer uit balans brengt en de hoeveelheid toxische stoffen in je lichaam verhoogt.

1. Elimineer suiker en eet zo min mogelijk koolhydraten. Tijdens stressvolle tijden verlangen heel veel mensen extra naar koolhydraten zoals brood en zoetigheden. Dit is gedeeltelijk te wijten aan het effect van de cortisol; het onderdrukken van de insulinefunctie, het laten stijgen van de bloedsuikerspiegel en het stimuleren van de eetlust. Maar als je te veel koolhydraten eet kan dit je cortisol-productie juist nog verder verstoren. Eet dus vooral eiwitten en vetten en alleen trage koolhydraten met veel vezels uit groente en volkoren producten.
2. Vermijd alcohol & koffie en andere stimulerende middelen. Mensen met slecht werkende bijnieren kunnen soms zelfs kleine hoeveelheden alcohol al slecht verdragen. Alcohol onttrekt vocht aan het lichaam waardoor het lichaam in een soort staat van uitdroging komt en wat het lichaam direct als stress ervaart wat weer resulteert in een hoge cortisolspiegel. Maar er is ook goed nieuws: Geen stress over chocola! De consumptie van een reep pure chocolade enkele uren voor een stressvolle gebeurtenis maakt namelijk relaxed. Dit concluderen Zwitserse wetenschappers. De onderzoekers vermoeden dat onder invloed van de flavonoïden, waaronder epicatechine, in pure chocolade de bijnieren minder stresshormonen produceren (Wirtz, 2014)[6].
3. Zorg dat je extra vitamine C binnen krijgt. Focus in de voeding op groente & fruit – voor de mineralen en vitamines. Vooral vitamine C is essentieel voor enzymprocessen in de reeks reacties in de bijnieren.[7] De bijnieren bevatten ook meer vitamine C dan andere weefsels, omdat bij de vorming van o.a. adrenaline vitamine C is betrokken. Stress put de bijnier uit door verlies van vitamine C. Juist in tijden van stress heb je er dus veel meer van nodig (Patak, 2004)[8].
4. Eet veel vette vis (omega 3). De visvetzuren DHA en EPA zijn belangrijke grondstoffen voor hormonale processen. Eén van de belangrijkste functies van EPA is bijvoorbeeld dat het dient als grondstof voor de prostaglandinen. Dit zijn hormoonachtige stoffen veel fysiologische processen in het lichaam reguleren. Uit onderzoek blijkt dat suppletie met omega 3-vetzuren tot een significante vermindering van stress leidt, vooral bij personen met een ernstige, chronische vorm van stress. Bij deze personen werd tevens een verminderde cortisolrespons gezien op een stresstest (Hellhammer, 2012)[9]. Behalve vette vis kan je ook supplementen met krill olie of vegetarische DHA uit algen kiezen.
5. Eet veel magnesium-rijke superfoods. Rauwe cacao, carobepoeder en chiazaad bevatten veel magnesium. Het mineraal magnesium wordt vaak ‘de vonk van het leven’, het ‘anti-stress mineraal’ en het ‘wondermineraal’ genoemd, omdat het een kalmerende werking heeft en de spieren en bloedvaten ontspant. Magnesium is ook een co-factor die noodzakelijk is bij het produceren van het stresshormoon norepifrine naar epifrine In mijn e-boek ‘Je beste lijf ooit’ kun je veel meer lezen over de ontspannende werking van magnesium.

Als je jouw voedingspatroon wilt wijzigen, doe dit dan niet in één keer radicaal maar voer doorlopend kleine veranderingen door. Op die manier wordt eten nooit een aanvullende bron van stress en wen je geleidelijk aan een gezond eetpatroon dat je een heel leven lang gezond houdt.

Heb jij na het lezen van dit artikel ook het vermoeden dat stress impact heeft op het functioneren van je bijnieren maar weet je het niet zeker? Wij helpen je graag om dit helder te krijgen en de symptomen te herkennen. Klik hier om gratis het e-book over bijnieruitputting te downloaden inclusief de 19 symptomen van bijnieruitputting!

Wil je persoonlijk advies krijgen en gericht jouw hormoonhuishouding laten analyseren? Met de Bioprofile Methode analyseren we 260 symptomen van klachten die ontstaan nadat hormonen (waaronder insuline en cortisol) over langere periode (1 tot 3 jaar, of langer) structureel uit balans zijn geweest. Wij analyseren wat er gaande is aan de ‘binnenkant’ van je lichaam. Het doel is niet een diagnose te stellen. Het doel is je zo persoonlijk mogelijke adviezen te geven. Op basis van deze analyse maken we voor onze cliënten een plan op maat met daarin advies over voeding, levensstijl, omgang met stress, supplementen, superfoods, slaap en beweging.

Referenties:

[1] Kudielka B., et al., “Cortisol in burnout and vital exhaustion: an overview”, G Ital Med Lav Erg 2006; 28:1, Suppl Psicologia 1, 34-42

[2] Kalish, D., The Kalish method: healing the body, mapping the mind, 2012

[3] Maes, M., et al., “The relevance of the in-versus outpatient status for studies on HPA-axis in depression: spontaneous hypercortisolism is a feature of major depressed inpatients and not of major depression per se”, 1994, Progress in Neuropsychopharmacology and Biological Psychiatry, 18, 503 -517

[4] Torres, Susan J., and Caryl A. Nowson. “Relationship between stress, eating behavior, and obesity.” Nutrition 23.11 (2007): 887-894

[5] Maier SU, et al., “Acute Stress Impairs Self-Control in Goal-Directed Choice by Altering Multiple Functional Connections within the Brain’s Decision Circuits”, Neuron 2015; 87(3):621-31

[6] Wirtz PH, et al.,  “Dark chocolate intake buffers stress reactivity in humans”, Journal of Americal College of Cardiology, 2014; 63(21):2297-9

[7] Padayatty S. Et al., “Human adrenal glands secrete vitamin C in response to adrenocorticotrophic hormone”, American Journal of Clinical Nutrition, July 2007 , vol. 86 no. 1 145-149

[8] Patak, P. Et al., “Vitamin C Is an Important Cofactor for Both Adrenal Cortex and Adrenal Medulla, Endocrine Research”, 2004, Volume 30, Issue 4

[9] Hellhammer J, et al., “Omega-3 fatty acids administered in phosphatidylserine improved certain aspects of high chronic stress in men”, Nutrition Research 2012; 32(4):241-50