Is margarine slecht en lijkt het op plastic?

Er wordt ook wel gezegd dat margarine slechts één molecuul verschilt van plastic. Voedingsexpert en correspondent voor de Amerikaanse Huffington Post Samara Foisy legt uit dat deze mythe niet helemaal waar is. Er zijn veel stoffen die dezelfde chemische structuren en samenstellingen hebben, maar o.a. door variaties binnen die structuren uiteindelijk een heel ander eindproduct geven. Zelfs al waren allebei de producten gemaakt van plantaardige olie (waar margarine van gemaakt is), dan zou de variatie in chemische structuren toch zorgen voor een compleet ander eindproduct. De belangrijkste vraag is hier voornamelijk: is margarine slecht voor je? En daar lees je meer over in dit artikel.

In dit artikel

• Wat is margarine en hoe wordt het gemaakt?
• Is margarine slecht voor je gezondheid?
• Is margarine zonder transvet wel gezond?
• En roomboter, is dat wel gezond?
• Is ghee gezond?
• Is kokosolie gezond?

Wat is margarine en hoe wordt het gemaakt?

Margarine is tegenwoordig een bewerkt industrieel product dat gemaakt wordt in een fabriek. Het is dus een onnatuurlijk product, gemaakt van plantaardige vloeibare olie, bijvoorbeeld gemaakt van zonnebloempitten, maïs en koolzaad. Vanaf 2014 moet bij de ingrediënten staan welke oliën en vetten zijn gebruikt. Door hydrogenatie, het proces om van vloeibare plantaardige oliën een hard vet te maken, wordt het een smeerbare margarine. Bij deze omzetting kunnen er schadelijke transvetten en vrije radicalen ontstaan. De olie wordt eerst geperst uit de zaden en om elke druppel olie eruit te kunnen halen worden er oplosmiddelen gebruikt, die er later weer worden uitgestoomd (echter kan er wel residu achterblijven in het product). Het gevolg van de volgende stap in het proces is dat voedingsstoffen als eiwitten, vitamines en mineralen uit de olie verdwijnen. De margarine die nu is ontstaan is grijs van kleur en wordt vervolgens gebleekt met behulp van filters en daarna met kunstmatige kleurstoffen weer gekleurd tot dat het lijkt op boter. Ook worden er kunstmatige geur- en smaakstoffen toegevoegd. Dit alles gebeurt op zeer hoge temperaturen, terwijl onverzadigde vetten niet bestand zijn tegen hitte. Tot slot moet de olie houdbaar gemaakt worden en daarvoor worden ook weer bepaalde stoffen (zoals BHT en BHA) toegevoegd. De fabrikant voegt tot slot zelf vitamine A en D aan margarine toe, in roomboter zitten die vitamines al van nature.

Is margarine slecht voor je gezondheid?

Tot in de jaren negentig bevatte alle margarines ongezonde transvetten, vetten die worden gevormd als plantaardige oliën uitharden. Transvetten zitten bijvoorbeeld ook in veel bewerkte voedingsmiddelen zoals koek en gebak. Fabrikanten hoeven het transvetgehalte zelf niet op de verpakking te zetten. Als er ‘plantaardig vet, gedeeltelijk gehard’ of ‘gehydrogeneerd vet’ op de verpakking staat zit er vaak wel transvet in die producten. Toen algemeen bekend werd dat margarine slechte transvetten bevatte gingen veel levensmiddelenfabrikanten over op het produceren van margarines zonder transvetten. Al is het dus zeker veel minder geworden, vandaag de dag liggen er nog steeds margarines met transvetten in de winkels.

Uit vele wetenschappelijk onderzoeken blijkt dat transvetten zeer slecht zijn voor de gezondheid.

• Hart- en vaatziekten
  Transvet vormt een van de belangrijkste oorzaken van hart- en vaatziekten zo is al langer bekend en blijkt uit verschillende wetenschappelijke onderzoeken. Het verhoogt het ‘slechte’ LDL-cholesterolgehalte en verlaagt juist het ‘goede’ HDL-cholesterol waardoor de kans op hart- en vaatziekten toeneemt. Uit een Amerikaans onderzoek in 1993, gepubliceerd in het toonaangevende medische tijdschrift Lancet, blijkt dat de consumptie van transvetten het risico vergroot op coronaire hartziekten (CHZ) bij vrouwen. Dit blijkt uit onderzoek onder maar liefst 80.095 gezonde vrouwen die acht jaar lang werden gevolgd. Tijdens deze acht jaren werden 431 vrouwen gediagnostiseerd met coronaire hartziekten of overleden eraan. De onderzoekers stellen dat de kans hierop hoger was bij de vrouwen die margarine en transvetten consumeerden. Hierbij hebben de onderzoekers rekening gehouden met omstandigheden die bekend staan om de gunstige invloed op het ontstaan van hart- en vaatziekten als inname van gezonde vetten, multivitaminen, vezels enz.
• Depressie
  Onderzoek in 2011 stelt dat het eten van te veel transvet niet alleen de kans op hart- en vaatziekten verhoogt, maar ook de kans op depressie. Voor het onderzoek volgden de onderzoekers 12.059 mannelijke en vrouwelijke dertigers zonder depressie of gerelateerde klachten voor ongeveer zes jaar. De proefpersonen vulden uitgebreide vragenlijsten in over de verschillende vetten die ze binnenkregen. Ook al bleek geen van de proefpersonen echt grote hoeveelheden transvet binnen te krijgen (de groep met de hoogste inname kreeg dagelijks ongeveer 1,5 gram binnen) toch bleek dat zij al meer kans hadden op depressie. De groep met deze hoogste inname hebben een verhoogd risico van 48 procent op depressie, na ongeveer zes jaar kregen 657 van de proefpersonen ook werkelijk de diagnose depressie.

Ook hebben onderzoeken transvetten in verband gebracht met leveraandoeningen, ziekte van Alzheimer, verminderde vruchtbaarheid bij vrouwen, diabetes en het verzwakken van het immuunsysteem.

Is margarine zonder transvet wel gezond?

Je hebt ook margarines die cholesterolverlagend zijn, deze bevatten plantensterolen. Dat zijn vetachtige stoffen in planten. De chemische structuur hiervan lijkt op cholesterol, maar ze worden bijna niet opgenomen door de darmwand en blokkeren zo de opname van cholesterol. Hierdoor komt er minder cholesterol in het bloed. Zo zou het ‘slechte’ LDL-cholesterolgehalte verlagen zonder HDL cholesterolgehalte aan te tasten. Dat klinkt misschien gezond, maar er zijn steeds meer wetenschappers die twijfelen over de veiligheid van langdurige inname van een hoge dosis plantensterolen zoals in cholesterolverlagende margarine. Het helpt symptomen bestrijden, maar neemt niet de oorzaak van een te hoog cholesterolgehalte weg en daarmee belemmer je het natuurlijke proces van het lichaam. Veel wetenschappers die het gebruik van plantensterolen onderzoeken zijn van mening dat de consumptie van producten die behoorlijke hoeveelheden platensterolen bevatten (zoals in die cholesterolverlagende margarines) alleen mag plaatsvinden onder begeleiding van een arts, die zou moeten controleren of deze stoffen zich niet opstapelen in weefsels en bloed. In 2014 kwam ANP met een officieel nieuwsbericht dat consumentenorganisatie foodwatch wilde dat cholesterolverlagende halvarine of margarine uit de schappen gehaald werd omdat het een medicijn zou zijn en daarom alleen via de apotheek verkrijgbaar zou moeten zijn. Producenten zijn vanaf 2014 wel verplicht om een waarschuwingstekst op de verpakking te zetten waarin staat dat het product met toegevoegde plantensterolen nadrukkelijk wordt afgeraden voor mensen zonder cholestrolproblemen. Foodwatch vindt dat lang niet genoeg omdat de effecten van deze producten op de lange termijn nooit zijn onderzocht en de veiligheid daarom niet kan worden gegarandeerd. Ook stellen zij terecht dat de kans groot is dat andere leden in een gezin, zoals kinderen, die geen last van te hoog cholesterol hebben, deze margarine ook gewoon gebruiken, wat voor hen echt schadelijk kan zijn. Foodwatch haalt aan dat er ook veel wetenschappelijke onderzoeken zijn die juist wijzen op een mogelijke toename van het risico op hart- en vaatziekten bij het gebruik van plantensterolen. In Canada is een cholesterolverlagende margarine wel al verboden.

Wat blijkt uit wetenschappelijke onderzoeken over margarine?

• Uit onderzoek in 2006 blijkt dat kinderen die gevoelig zijn voor eczeem en allergie meer kans hebben op klachten wanneer zij veel margarine binnenkrijgen in plaats van boter. Kinderen die juist boter kregen in plaats van margarine hadden geen extra kans op klachten. De Duitse onderzoekers hebben de voedingspatronen en gezondheid van 2582 kinderen van twee jaar oud onderzocht en daar is een uitgebreide analyse van gemaakt.
• In 1997 werden 832 mannen die al in 1966, toen zij gezond en tussen de 45 en 64 jaar oud waren, hadden meegewerkt aan een onderzoek over hun totale margarine inname, opnieuw onderzocht. Data is verzameld van 21 jaar na dat betreffende onderzoek waaruit bleek dat het gebruik van margarine (wel met transvetten erin) waarschijnlijk het risico op coronaire hartziekten (CHZ) bij mannen vergroot.
• Onderzoek in 2001 keek naar de consumptie van margarine en de relatie met allergieën bij kinderen. In 1998 en 1999 werd in een uitbreid onderzoek onder 2348 kinderen tussen de 5 en 14 jaar gekeken naar data over voedingsgewoontes en allergie. Hieruit bleek dat kinderen die margarine aten een grote kans hadden op allergieën, terwijl kinderen die boter aten dat niet hadden. Uit dit onderzoek bleek ook dat dit nog meer opging voor jongens dan voor meisjes.

En roomboter, is dat wel gezond?

Roomboter is een natuurproduct, er is weinig bewerking geweest om tot dit product te komen en je lichaam weet van nature veel beter wat er moet gebeuren met natuurlijke onbewerkte producten. Al staat roomboter niet zo goed bekend in verband met de verzadigde vetten die het bevat, toch zijn deze verzadigde vetten niet per definitie slecht voor je gezondheid. Je lichaam weet ook van verzadigde vetten in een natuurproduct veel beter hoe deze te verwerken, in tegenstelling tot bewerkte en fabrieksvetten. Verzadigde vetten vormen ook bouwstenen voor celmembranen en leveren hormonen en hormoonachtige stoffen die ook weer gezonde effecten hebben (zoals een positief effect op zenuwsignaalwerking, immuunsysteem, hart- lever- en longfunctie en sterke botten). Deze vetten zijn meteen een transportsysteem voor de vitamines A, D, E en K2 in roomboter. Vitamine K2 gaat osteoporose tegen en verlaagt het risico op kalkophopingen en daarmee de kans op aderverkalking. Verzadigde vetten hebben nog meer gezonde voordelen voor het lichaam en het lichaam heeft verzadigde vetten dus nodig, maar wel alleen als onderdeel van een gezond en gebalanceerd voedingspatroon. Vooral in biologische grasboter zitten specifieke voedingsstoffen en is rijk aan vitamine K2 en daarnaast bevat het CLA (geconjugeerd linolzuur). Dat is een transvet, maar met een wat andere structuur dan de ongezonde transvetten waardoor het niet diezelfde nadelen heeft voor de gezondheid. Sterker nog het heeft eerder, zo blijkt ook uit onderzoeken, gezonde eigenschappen omdat het de kans op bijvoorbeeld obesitas en hart- en vaatziekten juist zou verlagen.

Is ghee gezond?

Veel van de voordelen van grasboter vind je ook terug in geklaarde boter ofwel ghee. Ghee is een vet gemaakt van roomboter. Het heeft een typisch nootachtige smaak en een van de belangrijkste kenmerken van ghee is dat het op zeer hoge temperatuur verhit kan worden zonder dat er schadelijke stoffen vrijkomen, het heeft een zeer hoog verbrandingspunt. Ghee wordt veel gebruikt in de Indiase Ayurvedische keuken, bijvoorbeeld voor het frituren en braden. Ook bevat ghee, in tegenstelling tot roomboter, geen caseïne en lactose.

Is kokosolie gezond?

Ook in kokosolie zitten, net als in roomboter, plantaardige verzadigde vetten. Er wordt dan ook regelmatig gezegd dat kokosolie slecht is voor de gezondheid en het cholesterolgehalte. Maar, net zoals beschreven bij de roomboter, zijn deze vetten zeker niet per definitie ongezond en heeft het lichaam deze vetten ook nodig, mits het onderdeel is van een gezond en gebalanceerd voedingspatroon. In dat geval zorgen deze vetten ook voor een geconcentreerde hoeveelheid energie in je voedingspatroon, die je vertering vertragen waardoor je langer een verzadigd gevoel houdt, wat overgewicht tegen kan gaan (dit blijkt ook uit verschillende onderzoeken zoals in 1981 en 2000). Kokosolie beschadigt niet bij verhitting en in kokosolie zitten verder zeker geen transvetten of plantensterolen. Kokosvet heeft schimmelremmende eigenschappen, zo blijkt ook uit onderzoek (1992) door middellangeketen-vetzuren. Mede hierdoor versterkt het je immuunsysteem, zo stelt ook expert en onderzoekster Dr. Mary G. Enig. Kies het liefst niet de geurloze variant want deze heeft wel bewerkingen ondergaan. Pure kokosolie is een ongeraffineerde olie en heeft geen enkele chemische bewerking zoals verhitting ondergaan.
Kokosvet is dus zeker een gezond alternatief voor margarine, zo blijkt ook uit meer wetenschappelijke onderzoeken.

• Uit een onderzoek in de Filippijnen (2011) onder 1839 vrouwen tussen de 35 en 69 jaar oud, bleek dat kokosolie een gunstig effect had op de gezondheid van vrouwen in de premenopauze.
• Er zijn verschillende studies onder de bewoners van de Pacific Islands. Deze mensen krijgen namelijk 30 tot 60 procent van hun totale calorie-inname van kokosolie en er komen daar relatief zeer weinig hart- en vaatziekten voor (1981).
• Ook uit andere onderzoeken blijkt kokosolie goed tegen hart- en vaatziekten (1992)

Het lichaam weet het beste wat het moet doen met onbewerkte, natuurlijke en pure producten. Dus probeer deze zoveel mogelijk te kiezen in je voedingspatroon.

Referenties
– Sausenthaler S, Kompauer L et al. Margarine and butter consumption, eczema and allergic sensitization in children. Pediatr Allergy Immunol. 2006 Mar;17(2):85-93.
– Ganguly R, Pierce GN. Trans fat involvement in cardiovascular disease. Mol Nutr Food Res. 2012 Jul;56(7):1090-6.
– Willet WC, Stampfer MJ et al. Intake of trans fatty acids and risk of coronary heart disease among women. Lancet. 1993 Mar 6;341(8845):581-5.
– Gillman MW, Cupples LA et al. Margarine intake and subsequent coronary heart disease in men. Epidemiology. 1997 Mar;8(2):144-9.
– Bolte G, Frye C et al. Margarine consumption and allergy in children. Am J Respir Crit Care Med. 2001 Jan;163(1):277-9.
– Prior, A., Davidson F., Salmond C.E., Czochanska, Z. Cholesterol, coconuts, and diet on Polynesian atolls: a natural experiment: the Pukapuka and Tokelau Island studies. Am J Clin Nutr 1981, 34(8):1552-61
– Feranil AB, Duazo PL et al. Coconut oil predicts a beneficial lipid profile in pre-menopausal women in the Philippines. Asia Pac J Clin Nutr. 2011; 20(2): 190–195.
– Kabara J.J. Health Oils From the Tree of Life (Nutritional and Health Aspects of Coconut Oil). Indian Coconut Journal 2000, 31(8):2-8.
– Isaacs CE, Litov RE et al. Addition of lipases to infant formulas produces antiviral and antibacterial activity, Journal of Nutritional Biochemistry, 1992;3:304-308.
– Kaunitz H, Dayrit CS. Coconut oil consumption and coronary heart disease. Philippine Journal of Internal Medicine, 1992;30:165-171
– Baba, N 1982.Enhanced thermogenesis and diminished deposition of fat in response to overfeeding with diet containing medium-chain triglycerides, Am. J. Clin. Nutr., 35:379
– Dr. Mary G. Enig, Ph.D., F.A.C.N. Bron: Coconut: In Support of Good Health in the 21st Century