Moe bij opstaan na lang genoeg geslapen? Zo los je het op!

Moe wakker worden omdat je slecht geslapen hebt kan je dag behoorlijk verpesten. Maar echt frustrerend wordt het als je wél goed slaapt maar toch nog moe bent bij het opstaan. Dan ligt het op de loer om aan jezelf  te gaan twijfelen en je moeheid niet serieus te nemen. Maar waarschijnlijk is er wel degelijk wat aan de hand. De kans is namelijk groot dat er dan ‘s ochtends geen cortisolpiek bij je ontstaat. Hoe dat zit en hoe je dat op kunt lossen lees je in deze blog.

In dit artikel:

• Waarom moe bij opstaan geen goed teken is
• Hoe het kan dat je moe bent na lang genoeg slapen
• De functie van cortisol
• Waardoor ontstaat een tekort aan cortisol
• Wat kan ik er aan doen? 5 tips

Waarom moe bij opstaan geen goed teken is

Het is niet normaal om in de ochtend moe te zijn. Na een nacht lang geslapen te hebben zou je uitgerust wakker moeten worden. Het is een teken dat er iets aan de hand is. Vaak is er een onderliggende reden die groter is dan het moe wakker worden en die ook meer impact op je gezondheid heeft dan alleen een vermoeide dag. Daarom is het belangrijk om uit te zoeken waarom je moe wakker wordt.

Volgens psycho-fysioloog Kerkhof, verbonden aan het slaapstoornissencentrum van het Medisch Centrum Haaglanden, dreigen slaapproblemen een epidemie te worden. In alle leeftijdscategorieën slapen Nederlanders gemiddeld minstens een uur minder dan aanbevolen. Vooral jonge mannen en jonge vrouwen komen slaap tekort. Vrouwen van 18 tot 20 jaar slapen 7,7 uur, en mannen 7,1 uur, terwijl voor hen gemiddeld 9 uur slaap gewenst is. Van vrouwen tot 21 jaar heeft bijna de helft een slaapstoornis [1].

Officieel heb je een slaapstoornis als je langer dan drie maanden last hebt van slecht slapen in combinatie met slaperigheid, vermoeidheid, humeurigheid en slecht presteren overdag. Maar al na 1 nacht minder dan 6 uur slaap gaan je hersenfuncties achteruit. Je kan minder helder denken en je probleemoplossend vermogen gaat achteruit. Op de lange termijn kan dit leiden tot ernstige hersenaandoeningen zoals dementie en Alzheimer. Hoe dat komt lees je in de blog Dit gebeurt er in je hersenen als je te weinig slaapt.

Behalve dat slaapgebrek de leermogelijkheden en geheugenfuncties beïnvloedt beginnen wetenschappers ook steeds meer verbanden te leggen tussen een verstoorde slaap en allerlei psychische stoornissen zoals depressie, schizofrenie en bipolaire stoornis (manisch-depressiviteit). Amerikaanse onderzoekers in Ottawa die het verband tussen slaap en psychiatrische stoornissen onderzochten concludeerden: dezelfde chemische processen in het zenuwstelsel die de slaap-waakcyclus aansturen, spelen ook een rol bij talloze psychiatrische stoornissen. Er is lang gedacht dat het de psychische aandoeningen waren die de afwijkende slaappatronen veroorzaakten. Maar onderzoek van de Universiteit van Californië in Berkeley en de Universiteit van Harvard laat het omgekeerde zien: de slapeloosheid was er juist eerder (Seung-Schik Yoo, 2010)[2].

Hoe het kan dat je moe bent na lang genoeg slapen

Er kunnen verschillende dingen aan de hand zijn als je moe wakker wordt:

1: je slaapt makkelijk in, maar slaapt erg licht en hebt grootse moeite om ’s nachts door te blijven slapen. Je wordt ‘s ochtends erg moe wakker. Dit hebben we in de blog De oorzaak van moe wakker worden (en 6 tips) besproken.

2: Je slaapt wel goed, maar wordt ondanks een volledige nachtrust toch erg moe wakker.

Daar zullen we het in deze blog over hebben. Wanneer je goed slaapt, maar toch heel moe bent bij het opstaan, dan is er grote kans dat er ‘s ochtends geen cortisolpiek ontstaat. Deze cortisol piek heet de cortisol awakening response (CAR). Die zorgt ervoor dat je ’s ochtends wakker wordt en al je lichaamsfuncties voldoende energie krijgen. Cortisol speelt namelijk een belangrijke rol in het afstemmen van allerlei lichaamsprocessen op je bioritme via de circadische klok (Chan, 2010)[3] (Lees meer in de blog Gezond afvallen advies: eet en slaap volgens je bioritme). Blijft de cortisol laag in de ochtend dan word je doodmoe wakker en kom je moeilijk op gang. Dit kan zich ook uiten door minder controle over je spieren, tintelingen, krachtverlies en veel trek in voeding met veel suiker of zout.

De cortisolpiek ‘s ochtends hangt dus nauw samen met ons natuurlijke bioritme. Daarin speelt naast cortisol ook het hormoon melatonine een belangrijke rol. Het slaaphormoon melatonine en het stresshormoon cortisol zijn in feite elkaars tegenpolen; wanneer de één actief is in de bloedbaan, is de ander dat niet en andersom. Bij een vitaal bioritme wordt in de ochtend – onder invloed van (zon)licht – cortisol aangemaakt. Vervolgens zal het cortisol in je bloedbaan gedurende de dag geleidelijk afnemen, totdat na ongeveer 12 uur het laagste punt bereikt is. Dat is het moment dat de melatonineproductie op gang komt, onder invloed van duisternis, waardoor je geleidelijk (dus niet direct) slaperig wordt. Ook deze cyclus duurt ongeveer 12 uur, waarin 7-8 uur slaap de norm is. Daarna gaat het lichaam opnieuw cortisol aanmaken en word je weer wakker.

Melatonine is essentieel voor een goede nachtrust en daarmee ook voor je algehele gezondheid. Tijdens het slapen is je immuunsysteem namelijk actief en herstelt je lichaam van de dagelijkse inspanningen. Melatonine heeft zelf ook een antioxiderende werking, waarmee het helpt ontstekingen, schade en bedreigingen tegengaat. Wanneer je dus slecht of weinig slaapt, heeft het immuunsysteem minder tijd om zijn werk te doen, waardoor je jezelf overdag niet optimaal voelt. Te lang slapen is overigens ook niet vitaal, want dit leidt tot een overactief immuunsysteem en frictie tussen de hormonen melatonine en cortisol (beide in bloedbaan). Wellicht herken je dit wel, dat uitslapen heerlijk is, maar dat het absoluut niet bevorderlijk is voor een productieve dag.

De hoogte van je cortisol heeft dus alles te maken met je natuurlijke dag- en nachtritme. In ons huidige leven is wakker worden op je natuurlijke tijd er nog maar weinig bij. De wekker rukt ons meestal te vroeg uit onze slaap los, terwijl het nog geen tijd was voor de cortisol awakening response. Normaal gesproken is de cortisol dan echter wel hoog genoeg om je een enigszins wakker gevoel te geven in de morgen. Zeker als je je lichaam een handje helpt met een koude douche. Voelt het eerder alsof je nog aan je nachtrust zou moeten beginnen terwijl je wel lang genoeg hebt geslapen, dan is het nuttig om je cortisol en hormoonhuishouding eens onder de loupe te nemen.

De functie van cortisol

Cortisol is een stresshormoon, net als adrenaline, en wordt door de bijnieren geproduceerd als je stress hebt. Van oorsprong betekende deze stressreactie dat er gevaar dreigde waarvoor we op de vlucht moesten of vechten. Cortisol zorgt er dan voor dat de energie die in de cellen van je lichaam opgeslagen zit snel beschikbaar komt om deze reactie op stress goed te kunnen uitvoeren. Dit gebeurt er dan onder andere in je lichaam:

• Hartslag gaat omhoog zodat bloed en zuurstof sneller rondgepompt wordt
• Suikeropname door de spieren gaat omhoog
• Je wordt alert en wakker, en je humeur en stemming verbeteren (dit heeft te maken met het hormoon serotonine)

Cortisol wordt dus echter niet alleen bij gevaar en stress gemaakt, je bijnieren maken de hele dag door cortisol in een dag- en nachtritme. De hoogste waarde van cortisol wordt ’s ochtends vroeg bereikt, net op het moment dat je je bed uit moet. Het maakt het je lichaam en je geest wakker en alert. Van oudsher moest je dan immers op zoek naar voedsel en daarvoor moest je je in een ‘gevaarlijke’ omgeving begeven; op zoek naar voedsel kun je roofdieren tegenkomen of een slang of giftige spin. Dan was het belangrijk om meteen alert te kunnen reageren anders werd je zelf tot voedsel.

Dit plaatje geeft de cortisol levels door de dag heen weer:

Bij een goede gezondheid blijven we cortisol gedurende ons hele leven aanmaken. De hoeveelheid daalt met de leeftijd slechts minimaal. Maar als de bijnieren ontsporen, ontstaan er problemen. En dat gebeurt in onze drukke maatschappij steeds vaker. Tegenwoordig ervaren we namelijk regelmatig ook stress door allerlei ‘onzichtbare’ gevaren en zorgen die we ons in ons hoofd voorstellen. Het lichaam reageert daar nog steeds met verhoogde cortisol op met alle fysieke reacties van dien. Als dit regelmatig en langdurig gebeurt, kunnen de bijnieren overbelast raken en raakt de cortisolproductie uit balans.

Waardoor ontstaat een tekort aan cortisol

Er zijn verschillende factoren die ten grondslag kunnen liggen aan een te lage productie van cortisol in de ochtend.

1. Te lage productie in de bijnieren als gevolg van bijnieruitputting

Cortisol wordt aangemaakt in de bijnieren. De bijnieren zijn de organen in ons lichaam bij uitstek die er voor zorgen dat we voldoende energie hebben. In je bijnieren worden behalve cortisol ook nog andere belangrijke hormonen aangemaakt, waaronder het energiehormoon DHEA. Als langer slapen niet helpt om je fitter te voelen, mag er een alarmbelletje afgaan en is de kans groot dat je bijnieren uitgeput aan het raken zijn.

Wanneer de bijnieren door ernstige of langdurige stress continu cortisol produceren raken de bijnieren uitgeput en gaan steeds minder cortisol produceren. In het ernstigste geval zelfs bijna nul. De normale stressreactie wordt dan onmogelijk gemaakt. ’s Ochtends is er dan geen cortisolpiek, waardoor je moe wakker wordt. Gedurende de dag bouwt zich echter wel een cortisolpiek op door alle ervaren stress van de hele dag. Je bent ’s avonds alert of zelfs hyper. Je komt moeilijk in slaap en ’s nachts word je een paar keer wakker. Je raakt uitgeput (en je bijnier is het al). Met als gevolg: Je voelt je de hele dag (dood)moe, hebt geen energie en begint depressieve klachten te ontwikkelen. Zo kom je in een vicieuze cirkel van moeheid terecht. Meer weten? Zie Bijnieruitputting – 5 dieet adviezen als je bijnieren vermoeid zijn.

2. Te weinig cortisol, omdat het voor andere functies wordt opgebruikt (chronische stress vreet cortisol)

Lange perioden van stress zijn de primaire oorzaak van uitgeputte bijnieren. Stress ontstaat als je het gevoel hebt dat je geen keuze mogelijkheid hebt. Stress kan zowel een daadwerkelijke oorzaak hebben (bijvoorbeeld financiële problemen, in scheiding zitten, problemen op het werk, etc.) als een mentale oorzaak (zoals onzekerheden, altijd in je hoofd lopen ‘malen’, angsten zoals faalangst, etc.). Je lichaam reageert in beide vormen van stress met de productie van stresshormonen.

Als eerste worden de stresshormonen adrenaline en noradrenaline afgescheiden door het bijniermerg.  De adrenalinepiek zorgt voor een directe toename van je energie en spierkracht waardoor je sneller kan denken en in staat bent om de grote hoeveelheid energie te leveren die nodig is om met crisissituaties om te gaan. Na de alarmfase komt er een tweede stressreactie op gang waarbij het cortisol wordt afgescheiden. De voornaamste rol van cortisol is ervoor te zorgen dat je op langere termijn het hoofd kan bieden aan de bedreigende situatie, onder meer door de bloedsuikerspiegel te verhogen (Kudielka, 2006)[4].

Dit tweede stresssysteem -het afscheiden van cortisol- komt vooral in werking als je niet kiest of niet kunt kiezen tussen vechten of vluchten maar wanneer je bijvoorbeeld verlamd bent van angst. Of wanneer je niet direct merkt dat je je in een onveilige situatie bevindt. Een acute stresssituatie is vaak duidelijk herkenbaar, voor jezelf en voor je omgeving. De motivatie om iets te veranderen is dan groot. Maar bij de minder opvallende dagelijkse stressfactoren is de neiging groot om te ontkennen dat je stress hebt. In dat geval doe je niks aan de oorzaak en blijft de trigger bestaan. Je lichaam blijft dan de bijbehorende overlevingsreacties geven. Juist chronische stress door de kleine dagelijkse beslommeringen zijn uiteindelijk funest voor je bijnieren.

3. Verschuiving van het bioritme

Een laag cortisolniveau in de ochtend hoeft niet altijd een gevolg te zijn van een tekort, maar het kan ook zijn dat je bioritme niet past bij de tijd dat je moet opstaan. Als je volgens je natuurlijke ritme bijvoorbeeld pas een paar uur later wakker zou worden gaat daarmee ook je cortisol pas later omhoog. Of je een avond- of een ochtendmens bent is grotendeels genetisch bepaald. De één komt in de ochtend makkelijk zijn bed uit, de ander heeft daar (veel) meer moeite mee. Omdat een groot deel van onze maatschappij is ingesteld op vroeg opstaan hebben vooral de avondmensen het lastig om een goed ritme te vinden. Avondmensen hebben dus van nature een veel latere cortisolpiek (CAR) waardoor ze pas later in de ochtend echt wakker worden. Vaak komen dit soort mensen in een vicieuze cirkel van te weinig slaap terecht omdat ze ook pas later in de avond moe worden en dus laat gaan slapen.

4. Lagegraadsontsteking, vaak als gevolg van een lekkende darm 

Cortisol heeft ook een ontstekingsremmende functie. Dat betekent dat als er veel ontstekingen in het lichaam aanwezig zijn, de cortisolproductie omhoog gaat. Ontstekingsbevorderend voedsel stimuleert dan ook de cortisolproductie en kan bijdragen aan uitputting van je bijnieren (Weinstein, 2004) [5]. Juist chronische ontstekingen die door het regelmatig eten van bepaalde voeding ontstaan, leiden tot hoge cortisol niveaus. Daardoor worden basis functies van het lichaam zoals vertering van voedsel onderdrukt, met als gevolg dat voedsel slechter verteerd wordt en ontstekingen in de darmen nog meer versterkt worden. Door geen voeding te eten die ontstekingen in de hand werkt voorkom je dat je lichaam cortisol moet aanmaken om ontstekingen te remmen. Dit is een belangrijke eerste stap om deze cirkel te doorbreken.

Het gluteneiwit is voor de meeste mensen moeilijk verteerbaar en beschadigt het slijmvlies van de darmen. Er zijn schattingen dat maar liefst 81% van de bevolking in meer of mindere mate aanleg heeft voor een gevoeligheid of intolerantie voor gluten (zie Heb ik een glutenallergie?). Gluten vormen een permanente lichte belasting voor je spijsverteringssysteem doordat er ontstekingen in de dunne darm ontstaan. Door deze ontstekingen kan de dunne darm niet goed functioneren en worden voedingsstoffen niet of nauwelijks opgenomen in het lichaam. Dit heet het lekkende darm syndroom. Het gluteneiwit zit in alle granen die tot de grassenfamilie behoren, zoals tarwe, spelt, rogge en gerst. Maar de mate waarin varieert en er zijn ook verschillende soorten gluteneiwitten. Vooral de gliadine-gluten zijn schadelijk (die zitten niet tot nauwelijks in haver, rijst en maïs).

Wat kan ik er aan doen? 5 tips

1. Stress management

In de drukte van onze huidige maatschappij en levensstijl ligt stress overal op de loer. Voor een deel kan je zelf zorgen dat je meer rust in je leven inbouwt en keuzes maakt in plaats van alles te willen doen. Maar vaak zijn er ook omstandigheden die je NIET kunt veranderen. En juist daar ligt de sleutel voor chronische stress. Het gaat er dan vooral om hoe je omgaat met de stress die er af en toe nou eenmaal is. Wanneer je een periode van stress doormaakt is het als eerste belangrijk om dit te accepteren. Niet wegduwen, je er tegen verzetten of negeren. Hoe je dit kan aanpakken lees je in Stress hormoon cortisol en vetopslag – hoe je stress kunt verminderen.

Hoe je op stress reageert is eigenlijk het belangrijkste om te voorkomen dat het impact heeft op je gezondheid. Uit recent onderzoek blijkt namelijk dat het idee dat mensen hebben over stress vooral gevaarlijk is voor de gezondheid. Mensen die veel stress ondervonden, hadden 43% meer kans om te sterven. Maar dat ging alleen op voor mensen die dachten dat stress gevaarlijk was voor de gezondheid! Mensen die veel stress ondervonden, maar stress niet als gevaarlijk beschouwden, hadden geen hoger risico om te sterven. Lees meer in de blog Stress gevolgen – waarom alle studies over stress onzin zijn.

2. Voeding: minder koolhydraten, meer groenten

Uit onderzoek blijkt dat stress tot een groter verlangen naar ongezond voedsel met een direct belonend effect zoals snacks en zoete levensmiddelen leidt. Als je gestresst bent ontstaat er dus vaak een neiging om veel suiker- en vetrijke voeding te eten en andere opwekkende middelen te gebruiken (Torres et al., 2007)[6]. Bovendien is het ook nog eens zo dat stress je zelfbeheersing vermindert waardoor snacken nog moeilijker te stoppen is (Maier, 2015)[7].

Behalve de drang naar suiker en vet laten de hersenen je in tijden van stress ook nog eens meer koolhydraten eten omdat die als een soort ‘tranquilizer’ werken door het serotonineniveau te verhogen. In eerste instantie geeft het eten van koolhydraten even een goed gevoel, maar daar ga je later de prijs voor betalen in de vorm van een laag energieniveau, stemmingswisselingen, meer eetlust en vervolgens gewichtstoename. Een dubbele uitdaging dus om juist in tijden van stress voor gezonde voeding te kiezen. Want door ongezonde voeding hou je de stress juist in stand, omdat het je hormoonspiegel en je bloedsuikerspiegel nog meer uit balans brengt en de hoeveelheid toxische stoffen in je lichaam verhoogt.

Eet dus zo min mogelijk koolhydraten en vermijd in ieder geval de snelle koolhydraten (suikers en producten van geraffineerde granen). Snelle koolhydraten jagen je bloedsuiker snel omhoog waardoor je ook sneller weer in een energie-dip komt (Check Zo slaag je met een koolhydraatarm dieet). Eiwitrijke voedingsmiddelen hebben juist een tegengesteld effect. Eieren en noten zijn daarom goed om te eten; ze verzadigen je langduriger dan voeding rijk aan koolhydraten.

Eet daarnaast zo veel mogelijk groenten. Goede voeding bestaat voor het grootste gedeelte uit groenten (300-500 gram per dag) en fruit (2-4 stuks per dag). Groenten en fruit zijn rijk aan de vitamines B5, C en foliumzuur. Deze helpen je cortisolwaarden te stabiliseren. Vitamine B5 (pantotheenzuur) is bijvoorbeeld een co-factor die nodig is bij vele omzettingen in de reeks reacties in de bijnieren. Een tekort eraan gaat gepaard met een verminderde werking en krimp van de bijnieren. Eet daarom veel groenten, bloemkool, broccoli, zoete aardappelen en tomaten. Ook zalm en lever zijn goede bronnen.

3. Koffie met beleid

Verminder je hoeveelheid cafeïne. Drink eventueel 1-2 bakjes koffie in de ochtend (cafeïne stimuleert de CAR), maar zorg ervoor dat je lichaam hier niet afhankelijk van wordt. Drink maximaal 2 koppen cafeïnehoudende dranken per dag en drink deze niet meer na 3 uur ’s middags. Te veel cafeïne gedurende de dag (in koffie, cola en energiedranken) en andere stimulerende stoffen als theïne (in zwarte en groene thee) stimuleren de aanmaak van cortisol in de bijnieren en kunnen het natuurlijke patroon verstoren.

4. Sport niet te lang

Een goede workout mag niet langer dan drie kwartier duren. Als een training langer dan een uur duurt zal je testosteronniveau gaan dalen en je cortisolniveau stijgen. Een korte intensieve krachttraining van een kwartier kan beter zijn dan een uur joggen. Train niet meer dan twee dagen achter elkaar, begin pas weer met een training als je lichaam hersteld is van de vorige.

4. Ondersteun je slaap- en waakritme

• Ga overdag minimaal een half uur naar buiten. Voldoende (zon)licht overdag kan helpen je dag-nachtritme te verbeteren. Een gezond dag-nachtritme gaat gepaard met een normaal cortisolritme.
• Zorg voor getemperd licht in de avond om je melatonineproductie op gang te helpen. Vermijd vooral het blauwe licht dat uitgezonden wordt door beeldschermen, smartphones en tablets. Dit stelt de productie van melatonine uit, omdat de ogen dit ervaren als daglicht. Als je goed wilt slapen kun je daarom in de avond beter zo min mogelijk naar een scherm kijken.
• Verlaag de temperatuur voordat je gaat slapen. Het lichaam associeert zonlicht en warmte met cortisol, en kou en duisternis met melatonine. Logisch als je bedenkt dat in de natuur, dus zonder kunstlicht en verwarming, duisternis en warmte niet samengaan. Wanneer het in je huis of slaapkamer in de avond dus 20 graden is, remt dit de melatonineproductie waardoor je slecht in slaap valt. Je slaapt dus het beste in een onverwarmde, donkere ruimte.

• Zorg dat je laatste maaltijd bij voorkeur melatoninerijk is (bijvoorbeeld kiwi’s en kersen) en vooral eiwitten bevat in plaats van koolhydraten.

5. Knuffel meer!

Als je knuffelt wordt het hormoon oxytocine aangemaakt. Oxytocine is hét hormoon dat cortisol reguleert en zowel het stressniveau als de bloeddruk en de cortisolspiegel kan verlagen. Méér oxytocine is dus geweldig goed tegen teveel stress. Mensen die in hun jeugd veel door hun ouders zijn geknuffeld, blijken als volwassene beter met stress te kunnen omgaan (Bick, 2013)[8].

We zijn erg benieuwd wie van jullie vaak moe is en herkent dat je zelfs na lang slapen toch nog moe wakker kan worden. Hoe lang heb je daar al last van en herken je één van de onderliggende oorzaken die we beschrijven? We horen het graag! Misschien heb je zelf nog tips die je helpen om beter te slapen waar anderen wat aan kunnen hebben. Deel het hieronder in de reacties en maak kans op een gratis exemplaar van het boek Je beste lijf ooit!

Wil je graag precies weten waar je moeheidsklachten bij jou aan kunnen liggen? Met de Bioprofile Methode krijg je een persoonlijke analyse van je hormoonhuishouding en persoonlijke begeleiding om weer in balans te komen en je energie terug te krijgen. We analyseren 260 symptomen van klachten die ontstaan nadat hormonen (waaronder insuline en cortisol) over langere periode (1 tot 3 jaar, of langer) structureel uit balans zijn geweest. Het doel is niet een diagnose te stellen. Het doel is je zo persoonlijk mogelijke adviezen te geven. Op basis van deze analyse maken we voor onze cliënten een plan op maat met daarin advies over voeding, levensstijl, omgang met stress, supplementen, superfoods, slaap en beweging.

Alvast zelf aan de gang? Klik hier om gratis het e-book over Bijnieruitputting te downloaden inclusief de 19 symptomen van bijnieruitputting

Referenties:

[1] NOS journaal 28 December 2014

[2] Seung-Schik Yoo et al., “The human emotional brain without sleep — a prefrontal amygdala disconnect”, Current biology, Volume 17, Issue 20, 23 October 2007, Pages R877–R878

[3]Chan S. et al., “Replication of cortisol circadian rhythm: new advances in hydrocortisone replacement therapy”, Therapies of Advanced Endocrinological Metabolism, 2010 Jun; 1(3): 129–138

[4] Kudielka B., et al., “Cortisol in burnout and vital exhaustion: an overview”, G Ital Med Lav Erg 2006; 28:1, Suppl Psicologia 1, 34-42

[5] Weinstein R., “The Stress Effect”, New York: Avery-Penguin Group; 2004

[6] Torres, Susan J., and Caryl A. Nowson. “Relationship between stress, eating behavior, and obesity.” Nutrition 23.11 (2007): 887-894

[7] Maier SU, et al., “Acute Stress Impairs Self-Control in Goal-Directed Choice by Altering Multiple Functional Connections within the Brain’s Decision Circuits”, Neuron 2015; 87(3):621-31

[8] Bick J., et al., “Foster Mother-Infant Bonding: Associations Between Foster Mothers’ Oxytocin Production, Electrophysiological Brain Activity, Feelings of Commitment, and Caregiving Quality”, Child Development, 2013 May; 84(3): 826–840