Noodzaak van Jodium: over functie + symptomen en gevolgen van tekort

Jodium is een essentieel sporenelement dat niet in ons voedingspatroon mag ontbreken. De belangrijkste rol van jodium in ons lichaam is dat het nodig is om schildklierhormonen T4 en T3 aan te maken die onze stofwisseling reguleren, maar daarnaast is jodium ook noodzakelijk voor een gezonde hormoonbalans en groei en beschermt het ons ook tegen de schadelijke gevolgen van zware metalen en radioactieve straling. Tijd dus om ons meer te verdiepen in jodium.

Wat is jodium?

Jodium, ook vaak jood genoemd, is een scheikundig element met symbool I en atoomnummer 53 dat tot de groep van de halogenen behoort. Het element werd in 1811 ontdekt door de Franse wetenschapper Bernard Courtois, de zoon van een producent die salpeter won uit zeewier, dat vervolgens diende als basis voor het maken van buskruit. Jodium kent diverse toepassingen, maar bij de meeste mensen is jodium bekend als een belangrijke voedingsstof die een gezonde schildklierfunctie bevordert en ook van belang is voor het goed functioneren van het klierenstelsel, met inbegrip van de zweetklieren, eierstokken, borsten, prostaat en hersenen.

Een optimaal jodiumgehalte is dus cruciaal voor de gezondheid, en vrijwel elke cel van ons lichaam is afhankelijk van jodium voor een goede werking. Als je lichaam een jodiumtekort heeft neemt het risico op talloze aandoeningen en ziektes toe, waaronder kanker. Jodium is daarnaast zeer belangrijk voor de groei en ontwikkeling van kinderen, en volgens de World Health Organization (WHO) is een jodiumgebrek bij zwangere vrouwen de belangrijkste vermijdbare oorzaak van geestelijke achterstand en hersenschade bij kinderen.

Jodium en schildklier

Een van de belangrijkste functies van jodium in ons lichaam is dat de schildklier het nodig heeft om schildklierhormonen te produceren uit jodium en tyrosine. Schildklierhormonen zijn essentieel voor een normale groei en ontwikkeling van botten, spieren en zenuwweefsel en spelen een belangrijke rol bij het energieverbruik, de verbranding van vetten en de regulering van de hartslag en bloeddruk.

De twee belangrijkste schildklierhormonen die de schildklier produceert zijn T4 (thyroxine) en T3 (Tri-joodthyronine), die beiden voor het grootste gedeelte gebonden worden aan de transporteiwitten thyroid bindend globuline (TBG), pre-albumine en albumine. De overige T4 en T3 worden vrije T4 en T3 genoemd en zijn in staat om biologische effecten tot stand te brengen, zoals een beïnvloeding van de hormoonspiegel in het lichaam.

De hypothalamus registreert de concentratie T4 in het bloed. Wordt de T4 concentratie hoger, dan wordt er minder TRH door de hypothalamus afgescheiden, en daardoor dus ook minder TSH en T3. Een te lage vrije T3 en T4 wordt hypothyreoïdie genoemd en een te hoge vrije T3 en T4 wordt een hyperthyreoïdie genoemd.

Uit recente gegevens van het grote LifeLines-onderzoek van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) blijkt dat ruim 2% van alle Nederlanders hypothyreoïdie of hyperthyreoïdie heeft en daar ook voor behandeld wordt. Daarnaast blijkt ongeveer één procent van de Nederlanders een verlaagde schildklierfunctie te hebben zonder dit te weten. Vrouwen hebben bovendien ongeveer vier keer zo vaak een aandoening aan de schildklier dan mannen.

Jodium en andere hormonen

Jodium is niet alleen belangrijk voor de aanmaak van schildklierhormonen. Ook de balans van diverse andere hormonen wordt direct of indirect beïnvloed door jodium, bijvoorbeeld:

• Een jodiumtekort wordt in verband gebracht met insulineresistentie en Diabetes type 2 (Al-Attas et al., 2012)
• Mensen met een te laag cortisolgehalte hebben vaak een jodiumtekort (o.a. Girling et al., 2007)
• Tussen schildklierhormonen en groeihormoon vindt een belangrijke wisselwerking plaats om de botgroei te reguleren, dus een vertraagde schildklierwerking als gevolg van een jodiumtekort kan van invloed zijn op de groeihormoonfunctie (o.a. Devesa et al., 1992)
• Een jodiumtekort leidt tot een verhoogde oestrogeenproductie, waarmee het risico op bepaalde vormen van kanker, zoals borstkanker, baarmoederkanker en eierstokkanker, wordt verhoogd (Stadel, 1976)
• Mannen met een trage schildklier hebben vaak een te laag testosteron, wat betekent dat met een verhoogde jodiuminname het testosterongehalte positief kan worden beïnvloed (Cavaliere et al., 1988)

Je hebt dus niet alleen jodium nodig voor een gezonde schildklierfunctie, je algehele gezondheid is gebaat als je voldoende jodium binnenkrijgt.

Jodium in brood, tafelzout en andere voeding

Een aandoening die tot de Tweede Wereldoorlog veel in Nederland voorkwam was struma, vaak ook schildkliervergroting of krop genoemd. Een van de belangrijkste oorzaken van deze aandoening was jodiumgebrek in voeding, daarom werden Nederlandse bakkers vanaf 1942 verplicht om gejodeerd zout te gebruiken bij de bereiding van brood. Dit speciale zout werd broodzout genoemd, en was gewoon keukenzout (natriumchloride) waaraan 70 tot 85 mg jodide per kilo zout werd toegevoegd. Echter, men ontdekte na enkele decennia dat te veel jodium hyperthyreoïdie kan veroorzaken of de ziekte van Hashimoto kan aanwakkeren, waardoor hypothyreoïdie ontstaat. Daarom mogen bakkers sinds 20 juni 2009 geen broodzout meer gebruiken.  In plaats daarvan gebruiken alle bakkers tegenwoordig bakkerszout, dat veel minder jodium bevat (50 tot 65 mg jodide per kilo) en ook voor het bakken van koekjes, cake en gebak mag worden gebruikt.

Behalve brood bevat ook jozo keukenzout een kleine hoeveelheid jodide (50 mg kaliumjodide per kilo), om te voorkomen dat mensen niet alleen via de broodconsumptie afhankelijk zijn van voldoende jodiuminname.  Wie niet veel of geen jodiumhoudend tafelzout kan, mag of wil eten kan ook zeezout of roze Himalayazout gebruiken, dat een zeer laag jodiumgehalte heeft. Ook zijn er diverse soorten voeding verrijkt met jodium, waaronder bewerkte vleeswaren, ontbijtgranen en broodvervangers zoals beschuit, knäckebröd, crackers en ontbijtkoek, maar consumptie van dit soort bewerkte voedingsmiddelen is niet echt aan te raden omdat ze over het algemeen veel suikers, gluten en kunstmatige toevoegingen bevatten.

De broodconsumptie in Nederland daalt sinds 2010, en die dalende trend lijkt zich verder door te zetten en steeds sterker te worden (bron: marktonderzoeker GfK). Vorig jaar daalde de totale broodconsumptie in Nederland met zelfs 2,3%, waarmee de vraag rijst hoe je een jodiumtekort voorkomt als je geen brood, jozo keukenzout en/of allerlei andere soorten jodiumhoudende bewerkte voeding meer eet. Gelukkig zijn er een heleboel natuurlijke voedingsbronnen van jodium waarmee je een jodiumgebrek op een eenvoudige en gezonde manier kunt tegengaan. In het laatste hoofdstuk (Jodium aanvullen) leer je welke natuurlijke voeding je het beste regelmatig kunt eten om een jodiumtekort te voorkomen.

Jodiumtekort en symptomen van jodiumtekort

Volgens de WHO eet 37,5% van alle Nederlanders minder dan 100 microgram jodium per dag, wat betekent dat 6 miljoen Nederlanders te weinig jodium binnenkrijgen, waarvan 500.000 kinderen tussen de 6-12 jaar (bron: WHO rapport “Iodine deficiency in Europe, A continuing public health problem”, 2007). Toch hebben veel Nederlanders geen symptomen van een jodiumtekort, want die treden pas op als je jarenlang veel te weinig jodium binnenkrijgt. Dit komt omdat de schildklier een grote voorraad jodium heeft, die jarenlang gebruikt kan worden voordat deze uitgeput raakt. De grootste risicogroepen voor een jodiumtekort zijn vrouwen, zwangere vrouwen en oudere kinderen.

De reden dat veel Nederlanders een jodiumtekort hebben komt doordat onze voedingsmiddelen van tegenwoordig nog maar weinig jodium bevatten. Vroeger bevatten veel groenten van nature veel jodium, maar door ontbossing, gronderosie en slechte landbouwmethoden waardoor de grond volledig uitgeput is geraakt hebben de meeste gewassen een groot tekort aan essentiële mineralen en is de meeste jodium uit onze moderne voeding verdwenen.

De Nederlandse Gezondheidsraad doet geen aanbevelingen ten aanzien van jodium, daarom gebruikt het Voedingscentrum op advies van de Gezondheidsraad de Scandinavische aanbevelingen zoals in 2012 vastgesteld door de Nordic Nutrition Recommendations (NNR). Daarin staat dat de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) jodium voor volwassenen 150 microgram is. De ADH voor baby’s en kinderen is 50 tot 120 microgram jodium (afhankelijk van de leeftijd) en de ADH voor zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven is respectievelijk 175 en 200 microgram jodium. Daarnaast heeft de Europese Voedselveiligheid Autoriteit (EFSA 2006) een bovengrens vastgesteld voor jodiuminname. De bovengrens voor volwassenen is 600 microgram jodium, en voor kinderen vanaf 1 tot 17 jaar loopt de aanbevolen dagelijkse maximale hoeveelheid jodium op van 200 naar 500 microgram.

Dat de dagelijks aanbevolen hoeveelheid jodium zo verschilt van de dagelijkse maximale aanbevolen hoeveelheid jodium komt omdat artsen en wetenschappers al lange tijd erg voorzichtig zijn met het aanbevelen van de juiste jodiuminname, omdat een te hoge jodiumconsumptie ernstige bijwerkingen kan veroorzaken. Echter, die bijwerkingen treden alleen op bij mensen die een schildklierafwijking hebben of gedurende een lange periode een zeer groot jodiumtekort hebben gehad. Daarnaast menen ook veel artsen en wetenschappers dat de angst voor teveel jodium ongegrond is, omdat als je gezond bent alle jodium die je schildklier niet kan opnemen wordt uitgescheiden via je urine. De WHO stelt bovendien dat de voordelen van jodium de nadelen ruimschoots overtreffen, daarom kun je er dus maar beter teveel dan te weinig van binnenkrijgen. Echter, mocht je vermoeden dat je een schildklierafwijking of ernstig jodiumtekort hebt dan doe je er goed aan eerst een arts te raadplegen en een bloedonderzoek te laten uitvoeren.

Signalen dat je een jodiumtekort zou kunnen hebben zijn zoals je al eerder hebt kunnen lezen pas zichtbaar als je gedurende een lange periode een zeer lage hoeveelheid jodium binnenkrijgt. Nadat de jodiumreserves in de schildklier uitgeput zijn ontstaat een jodiumtekort, waardoor de schildklier trager gaat werken en minder schildklierhormonen gaat aanmaken, wat ook wel hypothyreoïdie wordt genoemd. De meest voorkomende symptomen van een chronisch jodiumgebrek zijn:

• Lusteloosheid
• Moeheid
• Sloomheid
• Snel koud krijgen
• Verminderd libido
• Tragere hartslag
• Droge haren
• Haaruitval
• Somberheid
• Depressiviteit
• Slechthorendheid
• Abnormale gewichtstoename
• Constipatie
• Hese, diepere of krakende stem
• Pafferig gezicht
• Gezwollen ogen
• Droge en opgezette huid
• Dikke enkels
• Spierpijn en spierkrampen
• Geheugenverlies
• Concentratiestoornissen

Als je vervolgens niets aan het jodiumgebrek doet kunnen er allerlei ernstige ziektes optreden, waaronder:

• Struma
• Trage schildklier
• Overactieve schildklier
• Geestelijke aandoeningen
• Groei- en ontwikkelingsstoornissen
• Overgevoeligheid voor straling
• Miskramen
• Sterfte in baarmoeder
• Geboorteafwijkingen (zowel geestelijk als lichamelijk)
• Obesitas
• ADHD
• Gehoor- en spraakstoornissen
• Verhoogd risico op bepaalde vormen van hormoongevoelige kanker, zoals borstkanker, baarmoederkanker, eierstokkanker en prostaatkanker

Jodium en zware metalen

Dagelijks worden wij blootgesteld aan allerlei giftige stoffen, bijvoorbeeld als gevolg van milieuvervuiling, medicijnen, cosmetica en gebruiksvoorwerpen. Die toxische stoffen, en dan met name zware metalen verbindingen in de vorm van halogeniden, worden door ons lichaam opgeslagen in de schildklier. De belangrijkste halogeniden waar ons lichaam dagelijks mee te maken krijgt zijn:

• Bromide: een kankerverwekkende stof die in de vorm van bromine vaak aan brooddeeg en frisdrank wordt toegevoegd en tevens gebruikt wordt als verdelgingsmiddel en als ingrediënt in medicijnen
• Fluoride: zit in veel merken tandpasta
• Chloride: zit vaak in kraanwater en medicijnen
• Jodium: de enige gezonde halogenide die ons lichaam nodig heeft

Alle halogeniden en hun afgeleiden hebben een gelijksoortige chemische structuur als jodium. Zodra je schildklier veel halogeniden krijgt te verwerken raakt deze verzadigd waardoor het geen jodium meer kan opnemen, en hierdoor kan een jodiumtekort ontstaan. Je kunt dit voorkomen door voldoende jodium binnen te krijgen, zodat je schildklier verzadigd raakt met jodium en geen ruimte meer heeft om andere schadelijke halogeniden zoals bromide, fluoride en chloride op te slaan. Het lichaam zal deze stoffen dan uitscheiden via de urine.

Jodium aanvullen

Ons lichaam produceert zelf geen jodium, dus we moeten alle jodium uit onze voeding halen. De rijkste voedingsbron van jodium is zeegroenten, Irish Moss, zeewier en producten die hiervan gemaakt zijn, zoals kelpnoedels en kelppoeder. Ook vis is rijk aan jodium, maar veel vis is vervuild met kwik waardoor het voordeel van jodium in vis teniet wordt gedaan. Kies daarom altijd voor wilde vette vis, zoals sardines, ansjovis en zalm. Akkers en weilanden die dicht bij zee liggen zijn vaak rijk aan jodium, dus groenten die hier groeien bevatten relatief veel jodium en het vlees van dieren die hier grazen ook. Woon je dicht bij zee, koop dan altijd biologische groenten en fruit die afkomstig zijn van lokale boeren. Daarnaast is het aan te bevelen om voeding en superfoods te eten die voldoende vitamine B12 en de mineralen selenium, zink, ijzer en magnesium bevatten, want deze stoffen heeft het lichaam nodig om T3 te maken uit T4, zoals we al eerder in dit artikel hebben kunnen lezen. Voeding en superfoods die deze vitamine en mineralen bevatten zijn onder andere eieren, paranoten, amandelboter, tarwegraspoeder, avocado’s, rauwe cacao, maca en bijenpollen. Een uitgebreid overzicht van alle voedingsstoffen vind je in het volledige artikel op de Maximale Gezondheid ledensite, zie onderaan voor een verwijzing.

Via ons normale voedingspatroon krijgen de meeste mensen dagelijks niet meer dan 50 tot 70 microgram jodium binnen, dus mocht je het idee hebben dat ook jij via je voeding niet genoeg jodium binnenkrijgt dan kun je eventueel ook jodiumrijke superfoods nemen. Echter, overschrijdt daarbij nooit de aanbevolen dagelijkse maximale hoeveelheid jodium van 600 microgram, zoals eerder in dit artikel weergegeven, want een jodiumoverschot wordt door je lichaam afgescheiden via je urine dus dat is zonde van je geld. Zeer hoge doseringen jodium zijn alleen maar zinvol in bijzondere situaties, bijvoorbeeld ter bescherming tegen radioactieve straling.

Bij een ernstig jodiumtekort in het lichaam zijn jodiumrijke voeding en superfoods helaas niet genoeg om het jodiumgehalte in het lichaam weer op een gezond niveau te brengen. In zulke gevallen zijn jodiumsupplementen of medicatie heel erg aan te bevelen, en dan bij voorkeur een combinatie van jodium en jodide, omdat sommige weefsels zoals in de borsten en het prostaat vooral jodium opnemen terwijl de schildklier en zweetklieren juist meer jodide nodig hebben. Het is in dat geval wel belangrijk om er goed op te letten dat je de juiste dosering neemt, want als je een ernstig jodiumtekort of een schildklierafwijking hebt kan teveel jodium leiden tot bijwerkingen, zoals hyperthyreoïdie of zelfs een overactieve schildklier wat hoofdpijn, misselijkheid, hartkloppingen en koorts tot gevolg kan hebben (Surks & Sievert, 1995; Yoon et al., 2003). Als je een groot jodiumtekort of een schildklierafwijking hebt raad ik je daarom aan om eerst je bloed te laten testen om te zien of en hoe ernstig je jodiumgebrek is, en vervolgens met je arts te bespreken wat voor jou de juiste dagelijkse dosering jodium is. Ook is het zeer zinvol om te achterhalen wat de oorzaak van het jodiumgebrek is, want als deze niet te wijten is aan een autoimmuunziekte (bijvoorbeeld Ziekte van Hashimoto of Ziekte van Graves) dan is het misschien toch zinvol om jodiumrijke voeding, superfoods en/of supplementen te nemen (Xue et al., 2010).

Wil je meer te weten komen over jodium, een jodiumtekort en hoe je het kunt aanvullen, of zou je graag een persoonlijke analyse van je hormoonhuishouding willen en persoonlijke begeleiding om weer in balans te komen en je energie terug te krijgen? Dan kun je kijken of mijn Maximale Gezondheidsprogramma iets voor je is. Het aantal plaatsen in dit programma is beperkt, wanneer je interesse hebt kun je dat via de pagina in deze link aangeven en dan nemen we contact met je op.