Let op deze 6 (valse) gezondheidsclaims op verpakkingen in de supermarkt

Als je de verpakkingen moet geloven zijn de meeste producten in de supermarkt hartstikke gezond. Want ze zitten vol met vitamine C, omega 3 vetzuren of ijzer. Maar eigenlijk is het precies andersom. De producten waar zo veel gezondheidsclaims op staan zijn meestal het minst gezond… Hoe dat zit leggen we je hier graag uit.

In dit artikel:

• Creatief met claims
• Instinkers in de ingrediëntenlijst
• 6 voedingsclaims met een bijsmaakje
• Bedervelijk is gezond!

Creatief met claims

Je zou denken dat er geen valse gezondheidsclaims op een product mogen staan. En dat is ook zo. De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit controleert dat. Maar ook al mogen er geen onwaarheden opstaan, met halve waarheden en andere trucs is er nog een scala aan mogelijkheden voor voedselproducenten om jou als klant te misleiden, zo blijkt. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat voedingsclaims op de verpakkingen van voedingsproducten leiden tot een stijging van de koopintentie met 10% (Aschemann-Witzel, 2010) [1].

Er kunnen verschillende claims op productverpakkingen staan. Ten eerste zijn er de voedingsclaims die iets zeggen over de inhoud van een product ( x gram vezels, 0% vet, light). Die zijn verbonden aan regels van de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) en in principe worden die gecontroleerd. Maar producenten uit de levensmiddelenindustrie verkennen de grenzen van de wet en lijken daar van de NVWA veel ruimte voor te krijgen. Kijk je op de website van de NVWA onder ‘Etikettering van Levensmiddelen en Misleiding’, dan is de eerste zin: ‘De productnaam of de afbeelding op een verpakking of etiket hoeft niet exact overeen te komen met de inhoud van het product.’ Verderop staat nog dat meldingen over misleiding geen prioriteit krijgen. Een extreem voorbeeld van een productnaam die niet echt (lees: echt niet) exact is, is wel de ”Romige bospaddenstoelensoep met cantharellen van de AH. Daar blijkt maar 0.1 procent cantharel in te zitten.

Daarnaast zijn er ook veel claims die niet verbonden zijn aan regels, zoals ‘Vers’, ‘Ambachtelijk’, ‘Puur’ of ‘Natuurlijk’. Deze uitingen mogen onbeperkt worden gebruikt door fabrikanten, die zo een goed gevoel proberen te geven aan de consument. Hoe bewerkt en vol suikers en toevoegingen een product dan ook zitten. Deze claims zeggen dus eigenlijk helemaal niets over de inhoud of gezondheid van een product! Dat is wat je noemt misleiding. Foodwatch heeft dat vertaald in de schijf van misleiding, als parodie op de schijf van vijf van het voedingscentrum.

Instinkers in de ingrediëntenlijst

Om zeker te weten wat je nou eigenlijk in je winkelmandje, en straks in je mond stopt, moet je dus eigenlijk de ingrediëntenlijst lezen. En dat is voor je eigen gezondheid dus zeker aan te raden om te doen. Maar in de praktijk niet altijd haalbaar. Bovendien moet je voor het kunnen interpreteren van de chemische namen in de ingrediëntenlijst vaak ook al behoorlijk wat kennis hebben. ‘Producenten maken misbruik van het feit dat wij onze boodschappen doen zonder vergrootglas en encyclopedie op zak‘ aldus Fred Brouns, hoogleraar Innovatie en gezonde voeding aan de Universiteit Maastricht: ‘Fabrikanten zeggen dat consumenten de achterkant van producten beter moeten lezen; die zien daar vervolgens iets over kilojoules en microgrammen en haken dan af.’

Zonder gespecialiseerde apparatuur of veel voedselkennis is het vrijwel onmogelijk om te achterhalen of de kleur, geur of smaak van een voedselproduct natuurlijk, bewerkt of pure nep is. Gistextract bijvoorbeeld klinkt best natuurlijk, maar is in feite een schuilnaam voor de ongezonde smaakversterker MSG (monosodiumglutamaat) met E-nummer 621, waar we een uitgebreide blog over hebben geschreven.

Daarnaast worden er zelfs ook slimme tructjes met de ingrediëntenlijst uitgehaald door voedselproducenten. Officieel moeten ingrediënten namelijk altijd op volgorde van hoeveelheid staan. Bij de fruitreep framboos van Albert Hein lees je als eerste ingrediënt: 50 % framboosvulling. Dat klinkt best ok. En daarmee wordt het product ook aangeprezen: boordevol fruitvulling! Maar in feite bestaat die framboosvulling grotendeels uit suiker. Doordat AH  de combinatie van suiker, vulmiddel en een beetje fruit bestempelt als ‘50% fruitvulling’, mag dat vooraan staan in de ingrediëntenlijst. Anders was die 8 procent framboos pas veel later in de lijst terechtgekomen. In de hele fruitreep is slechts 5 % frambozenpuree te vinden en 3 procent geconcentreerde framboos, plus wat frambozenaroma. Niet echt een verantwoord tussendoortje dus…

6 voedingsclaims met een bijsmaakje

Hieronder zetten we 6 van de meest voorkomende claims op een rijtje en laten we zien dat je ze heel anders moet lezen dan je denkt.

1. Suikervrij

Volgens de definitie van het voedingscentrum betekent suikervrij: “Het suikergehalte van het product is maximaal 0,5 gram/100 gram”. Daar moet het product aan voldoen en inderdaad weet je dan dat er weinig suiker in het product zit. Maar wat je dan wel binnen krijgt is meestal nog veel ongezonder. Want zeer waarschijnlijk is het product dan gezoet met kunstmatige zoetstoffen. Want als het niet zoet is vinden we het niet lekker. De meeste kunstmatige zoetstoffen zijn regelrecht vergif voor je lichaam. We zetten de belangrijkste op een rijtje:

Aspartaam

Aspartaam is zo’n zoetstof die je echt te allen tijde moet zien te vermijden. Het is het meest bekende vervangmiddel voor suiker die je vast wel kent uit de light frisdranken, maar nog in duizenden andere voedingsproducten zit, o.a. in frisdranken, kauwgom, toetjes, yoghurt, vitamines en hoestdragees. Aspartaam kan leiden tot neurodegeneratie en bijdragen aan het ontstaan van mentale stoornissen en effect hebben op ons emotionele functioneren. De inname van grote hoeveelheden aspartaam heeft een remmend effect op de enzymen in de hersenen. Dat beweert het rapport over het nieuwste onderzoek betreffende aspartaam, gedaan door wetenschappers van de Universiteiten van Pretoria en Limpopo. Hieruit blijkt ook dat aspartaam neurologische en gedragsproblemen kan veroorzaken bij gevoelige personen (Humphries, 2008) [2].

Aspartaam is een chemische gewijzigde stof, die in je lichaam verwerkt wordt als een eiwit. Wanneer aspartaam een temperatuur krijgt boven de 30 graden ontstaat het vrije methanol (oxidatie), en dat gebeurt in het lichaam omdat ons innerlijk milieu zo rond de 37 graden ligt. Methanol heeft de eigenschap dat deze de hersenbarrière kan doordringen, waarna de stof het zenuwstelsel in kan komen en invloed uitoefent op de neurotransmitters en hersenfuncties. De Amerikaanse Environmental Protection Agency EPA legt uit dat dit gif zich ophoopt in het lichaam omdat de uitscheiding zo traag is. Zij adviseren niet meer dan 7,8 mg per dag te nemen, een liter frisdrank bevat al ongeveer 56 mg. Lees meer in 16 dingen die in je lichaam gebeuren als je aspartaam eet.

Neotaam

Omdat er steeds meer negatieve aandacht over aspartaam is geweest, lijkt het alsof de voedingsmiddelenindustrie daar alweer een trucje op heeft gevonden. Neotaam, een aangepaste versie van aspartaam, wordt sinds enige tijd toegevoegd aan veel levensmiddelen. Deze gevaarlijke zoetstof wordt in het lichaam afgebroken tot formaldehyde. Neotaam wordt bovendien geproduceerd door de reactie van aspartaam en 3,3-dimethylbutyraldehyde, dat bij het Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) te boek staat als één van de gevaarlijkste chemicaliën op aarde. Neotaam zorgt in het lichaam geleidelijk tot neurotoxische en immunotoxische schade door de combinatie van de metabolieten van formaldehyde en het excitotoxisch aminozuur (Whitehouse, 2008) [3].

De stof werd in 2009 in de Europese Unie aanvaard en sinds begin 2010 ook opgenomen in de Warenwetregeling Gebruik van zoetstoffen. Neotaam is ontwikkeld door Monsanto en werd in juli 2002 door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) stilzwijgend aanvaard als algemeen bruikbare zoetstof. Neotaam is 6.000 tot 10.000 maal zoeter dan suiker en 30 tot 60 keer zoeter dan aspartaam.  Neotaam mag in een grote variëteit van voedingsmiddelen gebruikt worden, zowel dranken als vaste levensmiddelen.

HFCS  (glucose-fructose stroop)

HFCS (high fructose corn sirup) is een andere zoetstof die in heel veel voorbewerkte producten gebruikt wordt. Het is een chemisch gefabriceerde siroop uit mais die een hoge dosis fructose bevat. Ook van fructose krijgen we tegenwoordig veel meer binnen dan ons lichaam aan kan (inmiddels zitten we op 500% vergeleken met de dosis van onze voorouders), omdat het in de vorm van glucose-fructose stroop in veel zoete snacks en drankjes zit. Maar ook bepaalde zoetstoffen die een gezond imago hebben zoals agave-siroop, honing of rijststroop bevatten veel fructose. Daardoor krijgen we opeens veel meer fructose binnen dan vroeger.

Het is niet de fructose zelf die slecht is maar de enorme hoeveelheden ervan wel. Fructose is onderdeel van tafelsuiker (wat voor de helft uit glucose en de helft uit fructose bestaat) en zit ook in fruit als natuurlijke vruchtensuiker. Alleen uit groenten en fruit kregen we tot zo’n 100 jaar geleden ongeveer 15 gram fructose per dag binnen. Nu is dat al snel 73 gram. Bovendien is de fructose die we nu binnen krijgen bewerkte en ‘kale’ fructose. In groenten en fruit is fructose met vezels, mineralen, enzymen en heilzame nutriënten vermengd die de negatieve metabolische effecten matigen.

Wat veel mensen niet weten is dat een teveel aan fructose in het lichaam wordt omgezet in vet, en dan met name het hele ongezonde buikvet.Daardoor draagt het bij aan overgewicht. Ook omdat fructose het lichaam niet aanzet om eetlust remmende hormonen te maken en de productie vertraagt van hormonen die het hongergevoel doen toenemen (Bray, 2004) [4].  Net als bij alcohol kan de lever fructose niet volledig afbreken. Het deel dat overblijft wordt als vet opgeslagen rond het middel dat op termijn de organen in de buik aantast en het risico op hart- en vaatziekten vergroot (Stanhope, 2008) [5].

2. 0% vet

0% vet, dat moet je eigenlijk niet willen. In onze laatste blog over vetten en cholesterol kun je lezen dat vetten helemaal niet zo slecht voor je gezondheid zijn als gedacht wordt. Behalve dat vetten je eten lekker maken en zorgen dat je een verzadigd gevoel krijgt, zijn vetten ook nodig voor een goede opname van vitaminen en mineralen. Eet je de juiste vetten, dan kunnen die zelfs helpen om af te vallen.

Om een product nagenoeg vetvrij te maken moeten er enorm veel (chemische) bewerkingen gedaan worden. Er blijft dan niet veel meer over van het originele product en zijn voedingswaarde. Een bijkomend probleem bij een product met 0% vet is dat er meestal juist veel koolhydraten en/of suikers in zitten om het lekker te maken. En dat zijn nou net de echte dikmakers. Ook is de kans groot dat er in plaats van het vet iets anders in moet zitten om het product een goede smaak te geven. Vet zorgt namelijk ook voor de smaaksensatie in de mond, en wanneer dit er niet in zit is er meer nodig van de zoetstoffen of additieven om er iets van te maken. En dan zit je al snel bij allerlei kunstmatige stofjes die in een fabriek in elkaar geknutseld zijn.

3. Light

Deze claim mag ergens op staan zodra er 30% minder suiker of 30% minder vet als in een vergelijkbaar product zit. Eigenlijk weet je al dat als je deze claim leest dat je met een sterk bewerkt product te maken hebt.  Waarvan je weet dat er sowieso weinig tot geen voedingswaarde in zit. Voor light frisdranken geldt dat er waarschijnlijk één van bovengenoemde kunstmatige zoetstoffen in zit. En dat minder vet meestal ook geen verbetering is heb je hierboven ook al kunnen lezen. Zelfs het voedingscentrum waarschuwt dat Light niet altijd betekent dat er daadwerkelijk 30% minder calorieën inzitten. In light-chips wordt het vet bijvoorbeeld vervangen door koolhydraten en eiwitten die ook energie bevatten. Bovendien werkt het psychologisch snel zo dat je denkt dat je van een light product gerust wat meer kunt eten, waardoor je uiteindelijk op dezelfde hoeveelheid calorieën uitkomt, maar met een stuk minder voedingswaarde.

4. Bewuste keuze (het vinkje)

Dit is een hele subjectieve categorie. Het is bedoeld om bewust winkelen makkelijker te maken, maar gooit daarvoor helaas wel van alles door elkaar. Het product dat het vinkje bewuste keuze krijgt bevat van alle soortgelijke producten het minste vet, of de minste suikers en voldoet dus meer aan de richtlijnen van het voedingscentrum. Maar dat neemt niet weg dat producten met het vinkje doorgaans sterk bewerkte producten zijn. Bewerkte voedingsmiddelen bevatten weinig voedingswaarde.

Het kan ook zijn dat de claim dat iets een ‘gezondere keuze’ is ronduit onzin is. Dat is bijvoorbeeld het geval met Campina Magere Fruit Melk Banaan, aangeprezen met ‘goed voor groot en klein’. Maar deze drank kun je beter suikermelk noemen: er zit slechts 1 procent banaan en ruim 9 gram suiker per 100 ml in! Per glas van 150 ml zijn dat ruim drie suikerklontjes. Toch krijgt dit product een groen vinkje voor ‘gezondere keuze’ en benadrukt Campina op de verpakking de belangrijke voedingstoffen in de fruitmelk: ‘De gemiddelde aanbevolen consumptie van zuivelproducten is 450 ml per dag’. Maar er staat niet bij dat een glas Magere Fruit Melk Banaan bijna twee keer zoveel suiker bevat als gewone melk. En dat nog los van het feit dat melk überhaupt geen bijdrage aan je gezondheid is, zie onze blog Melk de witte sloper.

5. Gezoet met natuurlijke zoetstoffen

Gezoet met natuurlijke zoetstoffen betekent niet dat het product suikervrij is, maar vaak dat het suikers uit natuurlijke bronnen bevat (dus niet chemisch samengesteld zoals aspartaam). Maar dat geldt in feite ook voor gewone suiker, wat gemaakt wordt uit suikerriet of bieten.

Stevia, is op zich een natuurlijke zoetstof. Het mag sinds drie jaar in Nederland worden gebruikt als zoetstof en is sindsdien aan een opmars bezig. Het komt van het stevia-plantje dat in het blad steviolen bevat die een stuk zoeter zijn dan suiker, en geen negatieve effecten in ons lichaam hebben. In z’n onbewerkte vorm is stevia dus zeker een goed alternatief voor suiker. Maar hoe stevia nu gebruikt wordt in de voedingsindustrie kunnen er ook nogal wat addertjes onder het gras zitten.

Wat meestal gebeurt is dat de stevia zoetstoffen geëxtraheerd worden en daarna aangevuld worden met een vulmiddel omdat stevia zelf zo sterk is. Dit vulmiddel kan een stuk minder gezond zijn dan de stevia. Dit is bijvoorbeeld het geval bij natrena stevia kristalpoeder. Dat is de winnaar geworden van het Gouden Windei, een prijs die voedselwaakhond Foodwatch jaarlijks uitreikt aan het meest misleidende voedselproduct. De bus met zoetstof bevat namelijk slechts drie procent stevia en 97 procent maltodextrine, gemaakt van (gemodificeerd) zetmeel.

Ook kan de toevoeging van stevia afleiding zijn van dat er ook nog steeds suiker of andere kunstmatige zoetstoffen in een product zit. Of zelfs smaakversterkers zoals in de coca cola life die gezoet is met stevia. Als er naast stevia ook gewone suiker in een product zit, is het al snel minder ‘light’ dan consumenten denken. Een blikje normale cola bevat ongeveer 8 klontjes suiker. In een cola die gezoet is met stevia zitten bijna 5 klontjes suiker. Of cola nu gezoet is met stevia of niet, het blijft dus gewoon een suikerbom.

6. Rijk aan vitamine C …

Uit onderzoek van foodwatch blijkt dat vitamineclaims vooral gebruikt worden om producten die niet gezond zijn toch een gezonde uitstraling te geven (Foodwatch, 2016) [6]. Maar liefst 76% van de producten met vitamineclaims in Nederlandse supermarkten zijn niet gezond; getoetst aan het nutriënt profile model van het Regionaal Bureau voor Europa van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Producten met vitamineclaims die foodwatch in haar onderzoek tegenkwam zijn onder meer koekjes, snoepjes, frisdrank, ijsjes en chocolade. Door het toevoegen van vitaminen aan ongezonde producten en deze vitaminen vervolgens groot te claimen op de verpakking, krijgen deze producten een gezonder imago. Zeker als de verpakking ook nog een natuurlijke uitstraling heeft. Zo probeert de voedselindustrie je te verleiden om junkfood te kopen.

Bedervelijk is gezond!

Eigenlijk is elke claim op een verpakking dus een manier om het product beter te laten verkopen. Het maakt niet uit hoe ongezond een product is, zolang er wat vitaminen of mineralen aan toegevoegd zijn mag er een claim gemaakt worden. Helaas zijn de claims dus niet gericht op je gezondheid, maar uitsluitend op de portemonnee van de fabrikant. Vrije marketingtermen zoals ‘puur’ of ‘original’ mogen onbeperkt gebruikt worden en zeggen daarom niets over het product. Mag het product niet ‘gezond’ heten, dan zeggen ze dat het ‘goed is voor je lichaam’.

Als je gezondheid je lief is, dan is het dus belangrijk om steeds zelf alert te blijven en je niet te laten misleiden door claims.  De echtere interessante informatie vind je in de ingrediëntenlijst. Eigenlijk zou je een gezondheidsclaim dus juist als een waarschuwingssignaal kunnen zien. Op groenten of fruit zie je immers zelden vitamineclaims. De makkelijkste weg is dus om zo veel mogelijk voor onbewerkte voedingsmiddelen te kiezen. Dan weet je zeker dat je geen verstopte toevoegingen binnenkrijgt die je niet (her)kent. Een spreuk die hierbij een goede herinnering kan zijn is: ‘If your food can go bad, it’s good for you. If your food can’t go bad, it’s not good for you‘.

We zijn benieuwd welke voedingsclaims jou raken. Als je er op gaat letten merk je opeens hoe snel ons brein reageert op ‘een natuurlijke uitstraling’. Daarmee doe jij niks verkeerd, hoe meer je het gaat opmerken hoe beter je voor je eigen gezondheid kunt gaan kiezen! Waar laat jij je makkelijk door verleiden? Laat het ons weten in een reactie hieronder.

Wil jij goed voor je lichaam zorgen? En krijg je graag handige tips hoe je daar mee kunt beginnen? Download dan gratis ons e-book ‘Je beste lijf ooit’.

Ontdek de 3 beste adviezen voor meer energie (gratis e-book)

Referenties:

[1] Aschemann-Witzel, J., & Hamm, U., Do consumers prefer foods with nutrition and health claims? Results of a purchase simulation, . (2010), Journal of Marketing Communications, 16(1-2), 47-58

[2] Humphries P., “Direct and indirect cellular effects of aspartame on the brain”, European Journal of Clinical Nutrition, (2008) 62, 451–462

[3] Whitehouse, C., The Potential Toxicity of Artificial Sweeteners, Workplace Health Saf June 2008 vol. 56 no. 6 251-259

[4] Bray G. Et al., “Consumption of high-fructose corn syrup in beverages may play a role in the epidemic of obesity”, American Journal of Clinical Nutrition, April 2004 vol. 79 no. 4 537-543

[5] Stanhope K. Et al., Twenty-four-hour endocrine and metabolic profiles following consumption of high-fructose corn syrup-, sucrose-, fructose-, and glucose-sweetened beverages with meals, American Journal of Clinical Nutrition May 2008 , vol. 87 no. 5 1194-1203

[6] Foodwatch, Voedselindustrie misleidt consument met vitamine verrijkt junkfood, april 2016